Στη δεκαετία του 1800, οι αρχαιολόγοι άρχισαν να ανασυνθέτουν τη βαθιά ιστορία της Ευρώπης από τα οστά αρχαίων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών και την εμβληματική τέχνη που άφησαν πίσω τους, όπως ζωγραφιές σπηλαίων, ειδώλια γονιμότητας και αγάλματα «λιονταριού».
Την τελευταία δεκαετία, οι γενετιστές έχουν προσθέσει μια νέα διάσταση σε αυτή την ιστορία, εξάγοντας DNA από δόντια και οστά.
Και τώρα, σε ένα ζευγάρι μελετών που δημοσιεύθηκαν την Τετάρτη, οι ερευνητές έχουν κάνει την πιο ισχυρή ανάλυση μέχρι τώρα για το γενετικό αρχείο της προϊστορικής Ευρώπης.
Εξετάζοντας το DNA που συλλέχθηκε από τα λείψανα 357 αρχαίων Ευρωπαίων, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι αρκετά κύματα κυνηγών-τροφοσυλλεκτών μετανάστευσαν στην Ευρώπη. Οι μελέτες εντόπισαν τουλάχιστον οκτώ πληθυσμούς, ορισμένοι γενετικά πιο διαφορετικοί μεταξύ τους από τους σύγχρονους Ευρωπαίους και Ασιάτες. Συνυπήρξαν στην Ευρώπη για χιλιάδες χρόνια, προφανώς εμπορεύονταν εργαλεία και μοιράζονταν πολιτισμούς. Μερικές ομάδες επέζησαν από την εποχή των παγετώνων, ενώ άλλες εξαφανίστηκαν, ίσως εξαφανίστηκαν από άλλες ομάδες.
«Επιτέλους καταλαβαίνουμε τη δυναμική των Ευρωπαίων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών», δήλωσε η Vanessa Villalba-Mouco, παλαιογενετική στο Ινστιτούτο Max Planck για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία της Γερμανίας και συγγραφέας και των δύο μελετών.
Η νέα γενετική ανάλυση υποδηλώνει ότι όταν οι αγρότες έφτασαν στην Ευρώπη πριν από περίπου 8.000 χρόνια, συνάντησαν τους απογόνους αυτής της μακράς ιστορίας, με ανοιχτόχρωμους, σκουρόχρωμους ανθρώπους στα ανατολικά και πιθανώς σκουρόχρωμους και γαλανομάτες στα ανατολικά. δυτικά.
Η Villalba-Mouco και οι συνεργάτες της έδωσαν σε αυτούς τους λαούς μια λίστα με νέα ονόματα που μπορεί να είναι τόσο δύσκολο να απομνημονευθούν όσο τα βασίλεια του Westeros: το Fournol, το Vestonice, το GoyetQ2, το Villabruna, το Oberkassel και το Sidelkino, μεταξύ άλλων.
Αλλά οι επιστήμονες μόλις αρχίζουν να καταλαβαίνουν πώς εμφανίστηκαν τόσες πολλές διαφορετικές ομάδες πριν από 45.000 έως 5.000 χρόνια.
«Δεν περίμενα τέτοιες αντικαταστάσεις και αλλαγές στην καταγωγή», είπε ο Carles Lalueza-Fox, διευθυντής του Μουσείου Φυσικών Επιστημών στη Βαρκελώνη της Ισπανίας και συγγραφέας μιας από τις νέες εργασίες. «Δεν έχουμε ακόμα κατανόηση του γιατί πυροδοτήθηκαν αυτές οι κινήσεις. Τι συνέβη εδώ, γιατί συνέβη — είναι περίεργο».
Οι σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στην Αφρική και επεκτάθηκαν σε άλλες ηπείρους πριν από περίπου 60.000 χρόνια. Πέρυσι, οι αρχαιολόγοι ανέφεραν αυτό που θα μπορούσε να είναι το αρχαιότερο απόδειξη ότι αυτοί οι άνθρωποι έφτασαν στην Ευρώπη: ένα σύνολο δοντιών 54.000 ετών σε μια γαλλική σπηλιά.
Όταν αυτές οι ομάδες έφτασαν στην Ευρώπη, οι Νεάντερταλ ζούσαν ήδη σε όλη την ήπειρο για περισσότερα από 100.000 χρόνια. Οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν πριν από περίπου 40.000 χρόνια, ίσως επειδή οι σύγχρονοι άνθρωποι τους συναγωνίστηκαν με ανώτερα εργαλεία.
Αλλά το παλαιότερο DNA των σύγχρονων ανθρώπων στην Ευρώπη, που χρονολογείται πριν από 45.000 χρόνια, υπονομεύει μια τόσο απλή ιστορία. Προέρχεται από ανθρώπους που ανήκαν σε ένα χαμένο κλαδί του ανθρώπινου γενεαλογικού δέντρου. Οι πρόγονοί τους ήταν μέρος της επέκτασης έξω από την Αφρική, αλλά χωρίστηκαν μόνοι τους πριν χωριστούν οι πρόγονοι των ζωντανών Ευρωπαίων και Ασιατών.
Αυτοί οι πρώτοι Ευρωπαίοι δεν έχουν σχεδόν καμία γενετική σχέση με νεότερα υπολείμματα κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Φαίνεται ότι οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι στην Ευρώπη μπορεί να έχουν εξαφανιστεί μαζί με τους Νεάντερταλ, δήλωσε ο Cosimo Posth, παλαιογενετιστής στο Πανεπιστήμιο του Tübingen στη Γερμανία και συγγραφέας των δύο δημοσιεύσεων που δημοσιεύθηκαν την Τετάρτη.
«Είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι είχαν επίσης πολύ δύσκολο χρόνο να επιβιώσουν πραγματικά», είπε ο Posth.
Πριν από την εμφάνιση της αρχαίας ανάλυσης DNA, οι αρχαιολόγοι έδιναν ονόματα σε πολιτισμούς με βάση το στυλ των πραγμάτων που έφτιαχναν. Ο αρχαιότερος σύγχρονος ανθρώπινος πολιτισμός στην Ευρώπη είναι γνωστός ως Aurignacians, που πήρε το όνομά του από τις παλαιότερες εικονιστικές σπηλιές και γλυπτά της ηπείρου.
Πριν από περίπου 33.000 χρόνια, καθώς το κλίμα έγινε κρύο, ένας νέος πολιτισμός που ονομάζεται Gravettian εμφανίστηκε σε όλη την Ευρώπη. Οι κυνηγοί Gravetian κατασκεύαζαν δόρατα για να σκοτώσουν μάλλινα μαμούθ και άλλα μεγάλα θηράματα. Κατασκεύασαν επίσης τα λεγόμενα ειδώλια της Αφροδίτης που μπορεί να αντιπροσώπευαν τη γονιμότητα.
Ο Posth και οι συνεργάτες του βρήκαν DNA σε λείψανα Gravettian διάσπαρτα σε όλη την Ευρώπη. Οι επιστήμονες περίμεναν ότι όλα τα άτομα προέρχονταν από τον ίδιο γενετικό πληθυσμό, αλλά αντίθετα βρήκαν δύο ξεχωριστές ομάδες: μία στη Γαλλία και την Ισπανία και μία άλλη στην Ιταλία, την Τσεχική Δημοκρατία και τη Γερμανία.
«Ήταν πολύ ξεχωριστοί, και αυτό ήταν μια πολύ μεγάλη έκπληξη για εμάς γιατί ασκούσαν την ίδια αρχαιολογική κουλτούρα», είπε ο Posth.
Ο Posth και οι συνεργάτες του ονόμασαν τον δυτικό πληθυσμό λαό Fournol και βρήκαν μια γενετική σύνδεση μεταξύ αυτής της ομάδας και των λειψάνων Aurignacian 35.000 ετών στο Βέλγιο.
Ονόμασαν την ανατολική ομάδα Vestonice και ανακάλυψαν ότι μοιράζονται μια καταγωγή με κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες 34.000 ετών που ζούσαν στη Ρωσία.
Αυτό το γενετικό χάσμα οδήγησε τον Posth και τους συναδέλφους του να υποστηρίξουν ότι το Fournol και το Vestonice ανήκαν σε δύο κύματα που μετανάστευσαν στην Ευρώπη χωριστά. Αφού έφτασαν, έζησαν για αρκετές χιλιάδες χρόνια μοιράζοντας τον Gravetian πολιτισμό αλλά παραμένοντας γενετικά διακριτοί.
«Αυτό το αποτέλεσμα είναι, κατά τη γνώμη μου, πρωτοποριακό», δήλωσε η Anaïs Luiza Vignoles, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού που δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Ο Βίνγκολς είπε ότι οι αρχαιολόγοι μπορούσαν τώρα να διερευνήσουν το είδος των πολιτιστικών επαφών που είχαν αυτοί οι δύο πληθυσμοί. Είναι σαφές από τη νέα μελέτη ότι δεν ήταν εντελώς απομονωμένοι ο ένας από τον άλλο. Στο Βέλγιο, οι επιστήμονες ανακάλυψαν υπολείμματα 30.000 ετών με ένα μείγμα καταβολών Fournol και Vestonice.
Ο Jüergen Richter, ένας αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας που δεν συμμετείχε στις νέες μελέτες, πρότεινε ότι σε αυτές τις σποραδικές επαφές μεταξύ των δύο λαών, μπορεί να μοιράζονταν πολιτιστικές ιδέες και αντικείμενα όπως η γονιμότητα. «Δεν εκπλήσσομαι καθόλου», είπε για τα νέα ευρήματα.
Πριν από περίπου 26.000 χρόνια, οι δύο ομάδες αντιμετώπισαν μια νέα απειλή για την επιβίωσή τους: ένα προχωρημένο τείχος από παγετώνες. Κατά τη διάρκεια της εποχής των παγετώνων, από 26.000 έως 19.000 χρόνια πριν, οι Ευρωπαίοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες αποκλείστηκαν από μεγάλο μέρος της ηπείρου, επιζώντας μόνο στα νότια καταφύγια.
Η Villalba-Mouco και οι συνεργάτες της έριξαν φως στο καταφύγιο της Ιβηρικής χερσονήσου, της περιοχής που τώρα καταλαμβάνεται από την Ισπανία και την Πορτογαλία, μελετώντας το DNA στα δόντια ενός άνδρα 23.000 ετών που βρέθηκε σε μια σπηλιά στη νότια Ισπανία. Το DNA του αποκάλυψε ότι ανήκε στους ανθρώπους των Φουρνόλ που ζούσαν στην Ιβηρία πριν από την εποχή των παγετώνων. Οι ερευνητές βρήκαν επίσης γενετικούς δείκτες που τον συνδέουν με έναν σκελετό 45.000 ετών που ανακαλύφθηκε στη Βουλγαρία.
Όταν οι παγετώνες υποχώρησαν, ορισμένοι απόγονοι των Fournol συνέχισαν να ζουν στην Ιβηρία. Αλλά άλλοι επεκτάθηκαν βόρεια ως νέος πληθυσμός, τον οποίο ο Posth και οι συνάδελφοί του ονόμασαν GoyetQ2. «Φαίνεται πραγματικά σαν ένας λαός της Ευρώπης μετά το τελευταίο μέγιστο των παγετώνων», είπε.
Το Vestonice, αντίθετα, δεν επέζησε της εποχής των παγετώνων. Όταν οι παγετώνες ήταν πιο εκτεταμένοι, το Vestonice μπορεί να άντεξε για λίγο στην Ιταλία. Αλλά ο Posth και οι συνεργάτες του δεν βρήκαν καταγωγή Vestonice στους Ευρωπαίους μετά την εποχή των παγετώνων. Αντίθετα, ανακάλυψαν έναν πληθυσμό κυνηγών-τροφοσυλλεκτών που φαινόταν να έχουν επεκταθεί από τα Βαλκάνια, γνωστό ως Villabruna. Μετακόμισαν στην Ιταλία και αντικατέστησαν το Vestonice.
Για αρκετές χιλιάδες χρόνια, οι Villabruna περιορίζονταν στη νότια Ευρώπη. Στη συνέχεια, πριν από 14.000 χρόνια, διέσχισαν τις Άλπεις και συνάντησαν τους ανθρώπους GoyetQ2 στα βόρεια. Ένας νέος πληθυσμός εμφανίστηκε, η καταγωγή του τρία μέρη Villabruna σε ένα μέρος GoyetQ2.
Αυτά τα νέα άτομα, τα οποία ο Posth και οι συνάδελφοί του ονόμασαν Oberkassel, επεκτάθηκαν σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, αντικαθιστώντας τον παλιό πληθυσμό GoyetQ2.
Ο Posth υπέθεσε ότι μια άλλη κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να εξηγήσει αυτό το νέο κύμα. Πριν από περίπου 14.000 χρόνια, ένας παλμός ισχυρής θέρμανσης παρήγαγε δάση σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Οι άνθρωποι του Oberkassel μπορεί να ήταν καλύτεροι στο κυνήγι στα δάση, ενώ το GoyetQ2 υποχώρησε με τις στέπες που συρρικνώθηκαν.
Στα ανατολικά, το Oberkassel συνάντησε μια νέα ομάδα κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, που πιθανότατα έφτασαν από τη Ρωσία. Οι επιστήμονες ονόμασαν τους απογόνους αυτής της ομάδας, που ζούσαν στην Ουκρανία και τις γύρω περιοχές, Sidelkino.
Αλλά στην Ιβηρία, δεν υπήρξαν μεγάλες σαρώσεις νεοφερμένων που αντικατέστησαν τους παλαιότερους λαούς. Οι Ίβηρες μετά την εποχή των παγετώνων εξακολουθούσαν να έχουν μεγάλη καταγωγή από τους ανθρώπους Fournol που είχαν φτάσει εκεί χιλιάδες χρόνια πριν οι παγετώνες προχωρήσουν. Οι άνθρωποι της Villabruna μετακόμισαν στη βόρεια Ισπανία, αλλά πρόσθεσαν το DNA τους στο μείγμα αντί να αντικαταστήσουν αυτούς που ήταν εκεί πριν.
Όταν οι πρώτοι αγρότες έφτασαν στην Ευρώπη από την Τουρκία πριν από περίπου 8.000 χρόνια, τρεις μεγάλες ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ευδοκίμησαν σε όλη την Ευρώπη: οι Ίβηρες, οι Oberkassel και οι Sidelkino. Οι ζωντανοί Ευρωπαίοι φέρουν μερικά από τα γονίδιά τους, τα οποία επέτρεψαν στον Posth και τους συναδέλφους του να κάνουν κάποιες μορφωμένες εικασίες σχετικά με τις φυσικές εμφανίσεις των αρχαίων πληθυσμών.
Οι άνθρωποι Sidelkino στα ανατολικά είχαν γονίδια που σχετίζονται με σκούρα μάτια και ανοιχτόχρωμο δέρμα. Το Oberkassel στα δυτικά, αντίθετα, είχε πιθανώς μπλε μάτια και μπορεί να είχε σκούρο δέρμα, αν και είναι πιο δύσκολο να είσαι σίγουρος για την εμφάνισή τους από το Sidelkino.
Αυτές οι τρεις ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών παρέμειναν απομονωμένες μεταξύ τους για περίπου 6.000 χρόνια, μέχρι να φτάσουν οι αγρότες από την Τουρκία. Μετά από αυτή την έλευση της γεωργίας, οι τρεις ομάδες άρχισαν να αναμειγνύονται, διαπίστωσαν οι επιστήμονες. Είναι πιθανό η εξάπλωση της γεωργικής γης να τους ανάγκασε να μετακινηθούν στα περιθώρια της Ευρώπης για να επιβιώσουν. Όμως με την πάροδο του χρόνου, απορροφήθηκαν από τις αγροτικές κοινότητες που τους περιέβαλλαν.
Ο Ludovic Orlando, μοριακός αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Paul Sabatier στη Γαλλία που δεν συμμετείχε στη νέα έρευνα, είπε ότι ήταν ένα ορόσημο στη μελέτη των πρώιμων ανθρώπων. «Έμεινα πραγματικά έκπληκτος», είπε.
Ο Ορλάντο είπε ότι κάθε ήπειρος πιθανότατα θα έχει τη δική της ιστορία μεταναστεύσεων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Οι ερευνητές μπόρεσαν να μελετήσουν την ιστορία της Ευρώπης με τόσο μεγάλη λεπτομέρεια, επειδή μπορούσαν να επωφεληθούν από λείψανα 150 ετών που έχουν αποθηκευτεί σε μουσεία εκεί.
Αλλά προέβλεψε ότι οι επιστήμονες δεν θα χρειαστεί να σκάψουν πολλούς νέους σκελετούς σε άλλες ηπείρους για να ανακατασκευάσουν τις γενετικές τους ιστορίες. Αυτό συμβαίνει επειδή είναι πλέον δυνατό να εξαχθεί ανθρώπινο DNA από ιζήματα σπηλαίων αντί να αναζητηθούν οστά και δόντια.
«Δεν μπορούμε να αναπτύξουμε ένα ευρωκεντρικό όραμα του παρελθόντος», είπε ο Ορλάντο.
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στους New York Times.