Ένα κτίριο σχεδόν εξωπραγματικής όψης έρχεται σε αντίθεση μεταξύ των οικοδομικών τετραγώνων του Αγίου Δημητρίου. Σαν διαστημόπλοιο έτοιμο να απογειωθεί στην ευθεία διαδρομή της Λεωφόρου Βουλιαμένης, μοιάζει με κάτι που προέρχεται από άλλο γαλαξία. Ωστόσο, δεν είναι κάποιο μεγαλειώδες φουτουριστικό μνημείο, αλλά ένα δημόσιο σχολείο που είναι γνωστό στους κατοίκους αυτού του προαστίου της Αθήνας ως «ο δίσκος».
Θυμίζει άλλο δίσκο, στο κέντρο της πρωτεύουσας. Φτιαγμένο από ατσάλι, σαν γιγάντιο ραδιοτηλεσκόπιο κοιτάζει στο ηλιοβασίλεμα από υψόμετρο 300 μέτρων και για μισό αιώνα φιλοξενούσε κάθε είδους παραστάσεις: Είναι το θέατρο του Λυκαβηττού, σκαρφαλωμένο στο παλιό λατομείο του λόφου σαν ιπτάμενος δίσκος.
Δυστυχώς, η πρωτοποριακή παραγωγή του αρχιτέκτονα αυτών των δύο δίσκων, Τάκη Ζενέτου – ενός ανθρώπου με μυαλό τόσο εκτεταμένο όσο το έργο του – τελείωσε με ένα άλμα στο κενό το 1977. Ήταν 51 ετών. Από τότε, το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του είχε παραμείνει ανέγγιχτο. Αυτό μέχρι που το αρχιτεκτονικό περιοδικό εκ δημοσίευσε το «Ζένετος 2022 – Αρχειακό Υλικό και Νέες Κριτικές Μελέτες» (μόνο στα ελληνικά), φέρνοντας στο κοινό αδημοσίευτο υλικό για το έργο του για πρώτη φορά.
Η Καθημερινή μίλησε με τη βραβευμένη αρχιτέκτονα και αρχισυντάκτρια ek Αριάδνη Βοζάνη για αυτή τη νέα δημοσίευση για τον οραματιστή Τάκη Ζενέτο.
Πώς πήρε το περιοδικό στα χέρια του το ιδιωτικό αρχείο του Τάκη Ζενέτου;
Πάντα θαύμαζα το έργο του, αλλά δεν νομίζω ότι το εύρος της ιδιοφυΐας του εκτιμήθηκε δεόντως, εν μέρει πιθανώς λόγω της δύναμης του μύθου του. Όταν εμείς στο περιοδικό αποφασίσαμε να του κάνουμε ένα αφιέρωμα, δεν ήταν καθόλου προφανές ότι θα είχαμε πρόσβαση στο αρχείο του. Ο συντάκτης της έκδοσης, ο πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής, Καθηγητής Ηλίας Κωνσταντόπουλος, και εγώ ξεκινήσαμε την έρευνά μας στα αρχεία του περιοδικού Αρχιτεκτονικά Θέματα (Αρχιτεκτονικά Θέματα), όπου ο Ζενέτος είχε δημοσιεύσει τακτικά εργασίες. Με έκπληξη, ωστόσο, είδαμε ότι όλο το αρχικό υλικό είχε αφαιρεθεί από τους σχετικούς φακέλους. Τότε πήρα το κουράγιο να επικοινωνήσω με την Ελίνα Ζενέτου, την κόρη του αρχιτέκτονα. Επιβεβαίωσε ότι το αρχείο του δεν ήταν ταξινομημένο και ότι θα χρειαζόταν πολύς χρόνος και προσπάθεια για να το διαβάσετε. Αρχικά συμφωνήσαμε να κοιτάξω τα σχέδιά του, αλλά αργότερα, χάρη στην εμπιστοσύνη που μου έδειξε η κα Ζενέτου, μπορέσαμε να αρχίσουμε να συγκεντρώνουμε τα θραύσματα ενός ολόκληρου κόσμου. Αποφασίσαμε να ψηφιοποιήσουμε μια επιλογή του υλικού που θα περιλαμβανόταν στην έκδοση.
Τι υπάρχει στο αρχείο και τι σας συγκίνησε ή σας εξέπληξε περισσότερο;
Κανείς δεν γνωρίζει το αρχείο στο σύνολό του. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό το έργο της οργάνωσης, της σωστής αποθήκευσης και, αποτελεσματικά, της διάσωσής του – ένα έργο πολύ τρομακτικό για την οικογένειά του – να βρει υποστήριξη και χρηματοδότηση. Ο Ζενέτος ήταν μια απίστευτα δημιουργική προσωπικότητα που δούλευε και μελετούσε συνεχώς, σε ένα εύρος πεδίων. Το αρχείο του περιέχει φωτογραφίες, λογοτεχνικά έργα, επιστημονικά περιοδικά, πίνακες ζωγραφικής, κατασκευές, γραπτά και επιστολές.
Με τράβηξαν ιδιαίτερα οι σημειώσεις που είχε γράψει ο ίδιος. Διδακτικά, επικριτικά και πιο συχνά εκφράζουν αμφιβολίες παρά βεβαιότητα, απεικονίζουν τη σημασία αυτού του «διχασμού» που επιτρέπει σε κάθε σημαντικό δημιουργικό να κάνει σπουδαία πράγματα.
Η μεγαλύτερη έκπληξη, ωστόσο, αφορούσε ένα τρέχον αρχείο με κάθε πράγμα που δημιούργησε. Είναι μια πολύτιμη «απογραφή», μια σύνοψη του έργου του. Ελπίζουμε απλώς ότι όλο το πρωτότυπο υλικό που σχετίζεται με αυτά τα έργα θα εμφανιστεί επίσης. Σε αυτό το βιβλίο βλέπουμε σχέδια και μακέτες για άγνωστες μελέτες, ενώ αποκαλύπτει και το «διασυνδετικό» μυαλό του, πώς συνέδεσε την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και τη γραφή.
Τι περιέχει η έκδοση και τι να περιμένουμε από την παρουσίασή της στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ);
Το πρώτο μέρος της έκδοσης περιλαμβάνει νέες εργασίες για το έργο του, ενώ στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται δημοσιευμένα άρθρα μαζί με αδημοσίευτα σχέδια και φωτογραφίες. Στην εκδήλωση θα μιλήσουν έντεκα διακεκριμένοι αρχιτέκτονες και θα ακούσουμε επίσης μέρος από μια αδημοσίευτη συνέντευξη του Ζενέτου.
Πέρα από τη γνωστή τριλογία του (Σχολή Αγίου Δημητρίου, Θέατρο Λυκαβηττού και ζυθοποιία Φιξ), ποια άλλα κομμάτια του θεωρείτε σημαντικά;
Ως το καλύτερό του έργο αναφέρει την πολυκατοικία στη Λεωφόρο Αμαλίας. Ένα ξενοδοχείο 1.000 κλινών που σχεδίασε για τη Λεωφόρο Κηφισίας, αλλά που δεν υλοποιήθηκε ποτέ, είναι επίσης ιδιαίτερα ενδιαφέρον, όπως και η οραματική μελέτη του για την «Ηλεκτρονική Πολεοδομία». Δεκαετίες πριν από την εμπειρία της πανδημίας, είχε καταλήξει σε διαφανείς κάψουλες τηλεργασίας χωρίς βαρύτητα στις οποίες το άτομο μπορούσε να επικοινωνεί μέσω τεχνολογίας, μειώνοντας έτσι δραστικά τις μετακινήσεις και προσφέροντας στους ανθρώπους περισσότερο ελεύθερο χρόνο, ενώ η πόλη είναι χτισμένη πάνω και πέρα από τα πολύτιμα γη και φυσικό τοπίο.
Αυτό ακούγεται σαν κάτι από το μέλλον.
Έγραψε ένα άρθρο το 1962 στο οποίο όριζε τον εαυτό του ως αρχιτέκτονα, πολεοδόμο και μελλοντολόγο – και πραγματικά πιστεύω ότι ήταν αρκετά σοβαρός. Η διάσταση του μελλοντικού χρόνου βρίσκεται στο επίκεντρο ολόκληρου του έργου του. Το συναρπαστικό με τον Ζενέτο είναι ότι παρά τον φαινομενικά ακραίο οραματιστή χαρακτήρα των σπουδών του, ήταν επίσης ένας απίστευτα προσγειωμένος επαγγελματίας που μπόρεσε να κάνει τους απαραίτητους συμβιβασμούς για να υλοποιήσει στοιχεία του οράματός του και να μας κληροδοτήσει μια πραγματικά απίστευτη αρχιτεκτονική.
Η παρουσίαση του «Ζενέτος 2022 – Αρχειακό Υλικό και Νέες Κριτικές Μελέτες» θα πραγματοποιηθεί στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (snfcc.org) στις 16.30 στις 16 Δεκεμβρίου.