Αυτή είναι η εποχή της έξυπνης τεχνολογίας και της έξυπνης, γρήγορης πληροφόρησης. Μια μόνο πληροφορία μπορεί να αποτρέψει μια τρομοκρατική επίθεση ή μια εισβολή. Ωστόσο, ο ρόλος της πληροφόρησης δεν περιορίζεται στη διαμόρφωση μιας άμεσης απάντησης, αλλά και στον στρατηγικό σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων. Οι πληροφορίες και οι πληροφορίες είναι, τελικά, βασικά στοιχεία του συστήματος εθνικής ασφάλειας μιας χώρας.
Πολλές χώρες αντιμετώπισαν προβλήματα στη λειτουργία των υπηρεσιών πληροφοριών τους, αντιμετώπισαν τις πολιτικές επιπτώσεις, υποβλήθηκαν σε ανασχηματισμούς στελεχών και δομικές αναθεωρήσεις, ακόμη και –όπου απαιτείται– κίνησαν ποινικές διαδικασίες. Για να μην μείνουμε πολύ στο παρελθόν, αλλά ας ανατρέξουμε εν συντομία στα πυρά που δέχθηκαν οι υπηρεσίες πληροφοριών, αλλά και στις μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν σε πολλές χώρες, μετά την 11η Σεπτεμβρίου.
Τι προσπαθούσαν να διαφυλάξουν αυτές οι χώρες; Η εμπιστοσύνη των πολιτών τους στις υπηρεσίες πληροφοριών και τους θεσμούς. Σε τέτοιες μέρες σχεδόν καθημερινού κινδύνου, η ενημέρωση μπορεί και πρέπει να χρησιμεύει για την προστασία του κράτους, των υποδομών του και των πολιτών του. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εμπιστοσύνη –η οποία πηγάζει από τη διαφάνεια και τη λογοδοσία– είναι τόσο σημαντική. Το απόρρητο στη λειτουργία των υπηρεσιών πληροφοριών δεν σημαίνει ότι υπάρχουν γκρίζες ζώνες που είναι πέρα από το νόμιμο και δημοκρατικό.
Η Ελλάδα, επίσης, έχει το μερίδιο της σε θεσμικά προβλήματα και συστημικές αδυναμίες στη λειτουργία των υπηρεσιών πληροφοριών της. Κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει την υπόθεση με τον Κούρδο ηγέτη Αμπντουλάχ Οτσαλάν, για παράδειγμα. Αυτό το σφάλμα, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας δεν λειτουργούν και δεν είναι αποτελεσματικές. Η κρίση του Έβρου στα βορειοανατολικά της χώρας το 2020 είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως και πολλά άλλα περιστατικά που δεν είναι γνωστά στο κοινό. Η ασφάλεια της Ελλάδας δεν βασίζεται τελικά στην όμορφη ηλιοφάνεια της.
Η τρέχουσα κρίση πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία για την ανάπτυξη μιας σύγχρονης κουλτούρας και κοινωνίας της πληροφορίας ως μέρος μιας στρατηγικής εθνικής ασφάλειας. να ενισχύσουμε τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τη διαφάνεια των υπηρεσιών πληροφοριών μας· και να καλύψει σταθερά τυχόν παραθυράκια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παραβιάσεις των πολιτικών δικαιωμάτων. Το πιο σημαντικό, δεν πρέπει να λειτουργεί ως έναυσμα για να επιδεινώσει περαιτέρω το κλίμα πόλωσης που επικρατεί, με αναφορές σε σκοτεινά κεφάλαια που ανήκουν στο παρελθόν των δικτατοριών και των εμφυλίων πολέμων.
Αυτό που χρειάζεται εδώ είναι μια σοβαρή και συγκροτημένη συζήτηση για το θέμα των υπηρεσιών πληροφοριών μας, η οποία μπορεί να ξεκινήσει μόνο αφού έχουμε συμφωνήσει όλοι σχετικά με τις βασικές παραμέτρους της εθνικής ασφάλειας και τις απειλές που αντιμετωπίζει. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν πολιτικά κόμματα στο Κοινοβούλιο που υποστηρίζουν ότι η αστυνομία δεν πρέπει να είναι υπεύθυνη για διαμαρτυρίες, βία στα πανεπιστήμια, ριζοσπαστικοποίηση και μικροέγκλημα, αλλά θα πρέπει να επιφορτίζεται μόνο με την καταδίωξη των ρακετών του οργανωμένου εγκλήματος. Ένα από τα πράγματα από τα οποία υποφέρει η Ελλάδα είναι η απουσία δικομματικής προσέγγισης στην κουλτούρα της στρατηγικής και της ασφάλειας.
Ο Δρ Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι ερευνητής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) και ειδικός σε θέματα ευρωπαϊκής ασφάλειας και νέων απειλών.