Συνάντησα για πρώτη φορά τον Andrew Liveris το 2012 στη Φλόριντα, στην πιο σημαντική ετήσια συνάντηση επιφανών Ελληνοαμερικανών της οργάνωσης Leadership 100, που είχε ιδρύσει ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος. Ήταν στην κορύφωση της ελληνικής οικονομικής κρίσης και οι προβλέψεις ήταν ζοφερές. Η απογοήτευση που ένιωσαν κάποιοι για τις εξελίξεις στη χώρα των προγόνων τους ήταν έκδηλη στη μεγάλη αίθουσα του Ritz-Carlton στο Palm Beach. Αλλά ο κεντρικός ομιλητής, ο Andrew Liveris, ο Ελληνοαυστραλός Διευθύνων Σύμβουλος της Dow Chemical για 14 χρόνια, ύψωσε τα πανό. «Αν όχι τώρα, τότε πότε θα σταθούμε στο πλευρό των ανθρώπων που έχουν πληγεί από την κρίση;» ρώτησε, αμφισβητώντας το συναίσθημα που επικρατούσε στο συνέδριο, που ήταν ότι η Ελλάδα ήταν πέρα από τη λύτρωση. Ο Λιβέρης διαφώνησε και, μαζί με άλλα σημαίνοντα μέλη της διασποράς – όπως ο Γιώργος Στάμας – συνέχισαν να ιδρύουν την Ελληνική Πρωτοβουλία (THI), μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία συγκέντρωσης κεφαλαίων.
Πολλά είχαν αλλάξει από τη στιγμή που συνάντησα ξανά τον Λιβέρη την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα. Η Ελλάδα έχει ανακάμψει και ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία. Σε αυτά τα 11 χρόνια, η THI κατάφερε να συγκεντρώσει περισσότερα από 250 εκατομμύρια δολάρια που παραδόθηκαν στην Ελλάδα, αποκλειστικά, με τη μορφή 250 διαφορετικών δωρεών σε περιοχές που εκτείνονται από την υγειονομική περίθαλψη και την πρόληψη των πυρκαγιών έως – πιο πρόσφατα – την ενίσχυση των startups. Δραστηριοποιείται επίσης βοηθώντας την Ελλάδα να αναστρέψει τη διαρροή εγκεφάλων δημιουργώντας περισσότερες από 4.000 θέσεις εργασίας.
Ο Λιβέρης εκτός από επιρροή έχει φέρει και κύρος στην προσπάθεια. Δεν είναι μόνο το εντυπωσιακό βιογραφικό του ανθρώπου που ξεκίνησε να εργάζεται στην Dow το 1976 και έγινε Διευθύνων Σύμβουλος του χημικού γίγαντα για 14 χρόνια το 2004. Υπηρέτησε επίσης ως σύμβουλος των προέδρων των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, Μπαράκ Ομπάμα και Ντόναλντ Τραμπ, καθώς και Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Για να μην αναφέρουμε ότι είναι τώρα πρόεδρος της επιτροπής που χειρίζεται την προσφορά του Μπρίσμπεϊν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2032.
Μιλώντας στην Καθημερινή, ο Λιβέρης σημειώνει ότι ήρθε η ώρα για ένα νέο μοντέλο ηγεσίας. Με τόσες πολλές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν – από την κλιματική αλλαγή και την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης, μέχρι τις αυξανόμενες ανισότητες – λέει ότι η ανθρωπότητα μπορεί να προοδεύσει μόνο με την ένταξη και, το πιο σημαντικό, έχοντας κατά νου τις μελλοντικές γενιές.
Είναι μια εκπληκτικά θεμελιωμένη προσέγγιση από κάποιον με τα εντυπωσιακά διαπιστευτήριά του. «Ίσως είναι η καταγωγή μου από ένα νησί τόσο μικρό όσο το Καστελλόριζο, όπου οι άνθρωποι κατάφεραν να επιβιώσουν χωρίς τίποτα, ακόμη και να διαπρέψουν. Ένα τόσο μικροσκοπικό μέρος, πέρασε από τα χέρια τόσων κατακτητών, βίωσε απίστευτες κακουχίες, ωστόσο επέζησε», λέει ο Λιβέρης, του οποίου ο πατέρας καταγόταν από το Καστελλόριζο και η μητέρα του από τη κοντινή Ρόδο, και οι δύο στο νοτιοανατολικό Αιγαίο.
«Ή ίσως είναι η οικογένειά μου. Ο παππούς μου έφυγε για την Αυστραλία χωρίς παπούτσια στα πόδια. Πέθανε νέος. Ο πατέρας μου πέθανε όταν ήμουν μόλις 14 ετών, οπότε έγινα ο άντρας του σπιτιού. Ήμουν καλός μαθητής και εξασφάλισα υποτροφίες για να σπουδάσω χημικός μηχανικός. Βοήθησα και οικονομικά τη μητέρα μου. Ίσως έχει να κάνει και με τη συνολική μου φιλοσοφία», λέει, εξηγώντας ότι συζητά αυτή τη φιλοσοφία στο νέο του βιβλίο μετά το «Make it in America», «Leading Through Disruption», που θα κυκλοφορήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες τον επόμενο μήνα.
Ο κόσμος, λέει ο Λιβέρης, βιώνει τεκτονικές αλλαγές στη γεωπολιτική, την τεχνολογία, την κοινωνία και το κλίμα, και οι άνθρωποι, ειδικά οι νέοι, «θέλουν αλλαγή και τη θέλουν τώρα».
«Τα μοντέλα διακυβέρνησης που αναπτύχθηκαν τον 20ό αιώνα δεν λειτουργούν πλέον στον 21ο. Το βιβλίο μου εστιάζει στο πώς πρέπει να συνδυάσουμε τα αποτελέσματα βραχυπρόθεσμα με ένα μακροπρόθεσμο όραμα. Μπορούμε όμως να οδηγήσουμε τις νεότερες γενιές, που βιώνουν τόση απογοήτευση από τη δημοκρατία, τον καπιταλισμό και την ψηφιακή τεχνολογία; Μπορούμε μόνο αν ακούμε τον καθένα και τον καθένα ξεχωριστά, αν αφιερώσουμε χρόνο, αν αφοσιωθούμε στο να ακούμε αντί να μιλάμε απλώς, αν ακούμε τις ανάγκες του, τους φόβους και τις απογοητεύσεις του. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να βρεθεί μια λύση που να είναι αποτελεσματική, διαρκής και να υπηρετεί το κοινό καλό», επιμένει ο Λιβέρης.
Πόσο δημοφιλής είναι αυτή η άποψη; «Είμαι μέλος ενός ιδρύματος που ιδρύθηκε από τον Richard Branson με 30 διεθνείς προσωπικότητες που πιστεύουν ακριβώς το ίδιο πράγμα για τα μελλοντικά μοντέλα ηγεσίας – για το πώς ένας ηγέτης πρέπει να είναι αποτελεσματικός, αλλά κυρίως ταπεινός. Κέρδισα σεβασμό στις Ηνωμένες Πολιτείες για το γεγονός ότι έδινα την ίδια προσοχή σε όλους στην εταιρεία, από τους ισχυρούς πελάτες και μετόχους, μέχρι τους διευθυντές, τις καθαρίστριες και τους φύλακες. Όλοι έχουν κάτι να σου διδάξουν, αρκεί να τους συμπεριφέρεσαι με πραγματικό σεβασμό και εμπιστοσύνη. όχι επειδή είστε σε θέση ισχύος και θέλετε να φανείτε μεγαλόψυχοι, αλλά επειδή πιστεύετε ειλικρινά ότι έχουν κάτι πολύτιμο να πουν. Κάποιος μπορεί να μην έχει την εκπαίδευση, αλλά βλέπει τη ζωή από διαφορετική οπτική γωνία, επομένως μόνο συνδυάζοντας όλες αυτές τις διαφορετικές οπτικές γωνίες μπορείτε να αποκτήσετε τη σωστή προσέγγιση», λέει ο Λιβέρης.
Κάνοντας χώρο για τους μελλοντικούς πρωταγωνιστές
Ως χημικός μηχανικός, ο Λιβέρης πιστεύει ότι υπάρχει λύση σε κάθε πρόβλημα, αρκεί να κατανοήσετε τη «χημεία» του.
«Η έλλειψη θάρρους είναι μια από τις μεγαλύτερες αποτυχίες της σημερινής ηγεσίας. Αντί να δέχονται την κριτική, οι περισσότεροι ηγέτες τείνουν να τη βλέπουν ως προσωπική προσβολή και γυρνούν την πλάτη τους στη σημαντική γνώση που πρέπει να τους δώσει. Αυτός δεν είναι τρόπος να ανακαλύψετε ξανά τον εαυτό σας, την εταιρεία σας, τη χώρα σας ή την κοινότητά σας. Πάρτε για παράδειγμα την Ελλάδα. Μπορεί να πιστεύω ότι αυτή ή η άλλη μεταρρύθμιση είναι το κλειδί της επιτυχίας της, αλλά αν δεν πείσω τον ελληνικό λαό ότι οι επιλογές μου θα ωφελήσουν το σύνολο και τον καθένα ξεχωριστά, τότε δεν θα γίνει τίποτα. Είναι σαν να λένε: Η νοοτροπία υπερτερεί της στρατηγικής. Επομένως, εάν θέλουμε να προχωρήσουμε, δεν μπορούμε να μιλήσουμε με αόριστους όρους και πρέπει να διευκρινίσουμε τα μελλοντικά οφέλη. Αυτό απαιτεί δεξιότητα, χρόνο, αφοσίωση και μια ολιστική προσέγγιση στην κοινωνία».
Πώς βλέπει ο Λιβέρης την Ελλάδα αυτή τη στιγμή και τι θα συμβούλευε τον επόμενο πρωθυπουργό;
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, λέει για τον πρώην πρωθυπουργό και πρωτοπόρο για το ψηφοδέλτιο της 25ης Ιουνίου, «πέτυχε γιατί επέλεξε το σωστό μοντέλο, αυτό που συνδυάζει τις αξίες και την ηθική που απαιτούνται στον 21ο αιώνα με τις οικονομικές πρακτικές του 21ου αιώνα», λέει.
«Αυτή είναι μια πράξη εξισορρόπησης που μπορεί να επιτευχθεί μόνο από το κέντρο. Η ακροδεξιά δεν μπορεί να το κάνει γιατί είναι αυταρχική. Πιστεύει, “Αν κάτι είναι καλό για μένα, τότε ποιος νοιάζεται για όλους τους άλλους;” Ούτε η ακροαριστερά μπορεί να το κάνει γιατί πιστεύει σε σοσιαλιστικές ιδέες που ακούγονται καλές αλλά συχνά δεν είναι πρακτικές. Ο Μητσοτάκης μπόρεσε να πάρει μια οικονομία σε ύφεση και να την επαναφέρει στην ανάπτυξη, για να προσελκύσει επενδυτές. Αυτή η νέα υπόσχεση είναι εμφανής στην ίδια την Αθήνα», προσθέτει ο Λιβέρης.
Όσο για το πώς βλέπει την Ελλάδα σήμερα, λέει ότι «από τη μία πλευρά, υπάρχει μια οικονομική αναγέννηση σε πρόωρη φάση αυτή τη στιγμή, και, από την άλλη, υπάρχει ένα τρίγωνο μεταξύ κυβέρνησης, κοινωνίας των πολιτών και επιχειρήσεων. Οι λύσεις στα κοινωνικά του προβλήματα θα έρθουν όταν και οι τρεις πλευρές του τριγώνου συνεργαστούν. Μια επιχείρηση μπορεί να πετύχει στη σημερινή εποχή μόνο έχοντας μια σαφή εικόνα της πραγματικότητας στην κοινωνία – φτώχεια, έλλειψη ίσων ευκαιριών, προοπτικές ανάπτυξης κ.λπ. – αλλά και από τη συνεργασία με την κυβέρνηση, η οποία, με τη σειρά της, πρέπει να ορίσει κάποιους βασικούς κανόνες λειτουργίας του, ένα πλαίσιο. Οι επιχειρηματίες που έβγαλαν χρήματα με νοοτροπία και μεθόδους του 20ου αιώνα θα χρεοκοπήσουν αν γυρίσουν την πλάτη τους σε αυτό που συμβαίνει γύρω τους. Αλλά και οι νέοι, οι μελλοντικοί πρωταγωνιστές, πρέπει να παίξουν ρόλο», λέει.
Ο Λιβέρης λέει ότι κατανοεί τον θυμό των νέων για πολλά από όσα συμβαίνουν, αλλά τονίζει ότι πρέπει να βρουν έναν τρόπο να ακουστεί η φωνή τους από αυτούς που παίρνουν αποφάσεις. «Πολλοί νέοι λένε, “Αδύνατον!” Αλλά η Γκρέτα Τούνμπεργκ το έκανε όταν ήταν μόλις έφηβη. Ο σημερινός κόσμος προσφέρει τέτοιες πλατφόρμες. Το θέμα είναι η νέα γενιά να μην φωνάζει, αλλά να είναι μέρος της διαδικασίας επίλυσης προβλημάτων. Και η σωστή λύση θα έρθει όταν καθίσουν όλοι στο τραπέζι και κανείς δεν μείνει έξω. Όσο για τους μελλοντικούς ηγέτες, ο ρόλος τους θα είναι να λαμβάνουν υπόψη όλες τις διαφορετικές απόψεις».