Πρόσφατα, τόσο η Τράπεζα της Ελλάδος όσο και μια ομάδα οικονομολόγων της Alpha Bank έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου: Το κενό παραγωγής –δηλαδή η διαφορά μεταξύ του ΑΕΠ που παράγουμε και αυτού που μπορούσαμε να παράγουμε με πλήρη εκμετάλλευση των διαθέσιμων εργαλείων παραγωγής– έφτασε στο μηδέν. Για να αναπτυχθεί η οικονομία χρειάζονται επενδύσεις. Διαφορετικά, οι τιμές θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Για να προσελκύσουμε επενδύσεις (και όχι μόνο λίγα κέντρα δεδομένων για φθηνό εργατικό δυναμικό ή τοποθετήσεις με χαμηλό ρίσκο και υψηλά κέρδη σε ακίνητα), οι προσευχές δεν αρκούν. Αυτό που χρειάζεται είναι μεταρρυθμίσεις και ένα νέο οικονομικό μοντέλο.
Η αλλαγή του οικονομικού μοντέλου, ως σύνθημα, είναι στα χείλη όλων. Ως δράση όμως απουσιάζει από τα προεκλογικά κομματικά προγράμματα.
Αυτή η αφωνία δεν είναι καινούργια. Η Ελλάδα δεν είναι ενεργή στις συζητήσεις που διεξάγονται στους ευρωπαϊκούς θεσμούς για την αναζωογόνηση της παραγωγικής της βάσης (οκτώ μήνες μετά τον νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού του Τζο Μπάιντεν). Η Αθήνα σιωπά επίσης για τη συζήτηση για τον ευρωπαϊκό νόμο για τα τσιπ, ο οποίος στοχεύει στην ενίσχυση της παραγωγής ημιαγωγών και στη διασφάλιση των αλυσίδων εφοδιασμού της ΕΕ.
Γενικά, οι ηγέτες της χώρας μας δεν τρελαίνονται να συζητούν για την παραγωγή, την παραγωγικότητα ή τις νέες τεχνολογίες. Υπάρχουν όμως σημαντικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν: Προς ποια κατεύθυνση θέλουμε να κινηθούμε; Τι θέλουμε να παράγουμε; Τι μπορούμε να φιλοδοξούμε να παράγουμε; Σε ποια οικονομική/παραγωγική βάση φανταζόμαστε την Ελλάδα να ζει/ευημερεί αύριο;
Άλλοι πιστεύουν ότι αυτά τα ζητήματα αποφασίζονται από την «ελεύθερη αγορά», ότι η πολιτική δεν πρέπει να μπαίνει εμπόδιο στο δρόμο της, πέρα από τις περιστασιακές παρασκηνιακές συμφωνίες, και ότι το κράτος πρέπει να κάνει στην άκρη. Ενώ σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο κυριαρχούν οι ιδέες της χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης και ενός σύγχρονου κράτους που δημιουργεί στρατηγικές, χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη, στην Ελλάδα επιβιώνει το παραμύθι της οικονομίας, ενώ έννοιες όπως «βιομηχανική πολιτική» και/ή «τομεακές πολιτικές» αντιμετωπίζονται ύποπτα, πιστεύεται ότι προωθούν την υπερβολική κρατική παρέμβαση.
Αλλά και όσοι δεν συμμερίζονται τέτοιες ιδέες δεν παρουσιάζουν εναλλακτικά σχέδια για ένα νέο παραγωγικό μοντέλο. Στην πραγματικότητα, ορισμένα ενδιαφέροντα και παραγωγικά εργαστήρια που είχαν οργανωθεί από προσπάθειες βάσης για το θέμα δεν είδαν τα ευρήματά τους να λαμβάνονται υπόψη από τους αρχιτέκτονες των διαφόρων προγραμμάτων εκστρατείας.
Φταίει η πολύ κακή πολιτική παράδοση στην Ελλάδα όπου τα κόμματα παρουσιάζουν μια λίστα με υποσχέσεις αντί για προγράμματα – υποσχέσεις για όλα και όλους, που όλο το κοινό ακούει με ευχαρίστηση, ακόμα κι αν γνωρίζει ότι οι προεκλογικές υποσχέσεις δεν είναι δεσμευτικές, για όσους τα ακούνε. Σε τέτοιες λίστες, δεν υπάρχει χώρος για παραγωγικά μοντέλα.
Γιατί; Το τρέχον μοντέλο βασίζεται σε δύο στοιχεία: φθηνό εργατικό δυναμικό και πληθώρα πολύ μικρών και, ως επί το πλείστον, μη παραγωγικών επιχειρήσεων, που συχνά επιβιώνουν φοροδιαφεύγοντας και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Αυτό εμποδίζει την καινοτομία, πνίγει την παραγωγικότητα και αποδυναμώνει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Για να αρχίσει να αλλάζει αυτό, χρειαζόμαστε: (α) ένα σύγχρονο κράτος, ικανό να διαχειρίζεται και να συνεργάζεται αποτελεσματικά με τον ιδιωτικό τομέα, με μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς. (β) να σταματήσει ο μύθος ότι οι μικρές επιχειρήσεις αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας, να κηρύξουν τον πόλεμο στη φοροδιαφυγή και να υποστηρίξουν τη δημιουργία μεγάλων, ισχυρών επιχειρήσεων, με διάφορες μορφές ιδιοκτησίας· (γ) να υποστηρίξει κατά προτίμηση τη μισθωτή εργασία σε μισθούς, φόρους, με χρήση κοινωνικής πολιτικής και με τη δημιουργία καλοπληρωμένων θέσεων εργασίας για τη μορφωμένη, νέα γενιά της χώρας μας.
Όμως αυτές οι αλλαγές προϋποθέτουν πολιτικές συγκρούσεις. Τώρα έχουμε εκλογές. Οι ιδέες που θα γίνουν υλική δύναμη για την επίλυση των προβλημάτων μας δεν είναι για τώρα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, αυτές οι ιδέες περίμεναν για χρόνια – ας περιμένουν λίγο ακόμα.