Το 2022 θα μείνει στην ιστορία ως η στιγμή που ο πόλεμος επέστρεψε στην Ευρώπη μετά από 77 χρόνια ειρήνης στην ήπειρο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η σημαντική εξέλιξη προσθέτει στις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ήδη η Ευρώπη στη νότια πλευρά της, με απειλές, αστάθεια και αναταραχές.
Το αυξημένο αποτύπωμα της Ρωσίας στη Νότια και Νοτιοανατολική Ευρώπη είναι αυτή τη στιγμή η μεγαλύτερη πρόκληση. Από τις αεροπορικές και θαλάσσιες βάσεις της στη Συρία, είναι σε θέση να εκτοξεύσει παραστρατιωτικές δυνάμεις στη Λιβύη και την Υποσαχάρια Αφρική, ενώ τα μαχητικά αεροσκάφη και οι πύραυλοί της έχουν αρκετές χώρες της ΕΕ εντός βεληνεκούς. Επιπλέον, με την παράδοση πυραυλικών συστημάτων S-400 στην Τουρκία, έχει αναστατώσει την αρχιτεκτονική των βαλλιστικών πυραύλων του ΝΑΤΟ και έχει εισαγάγει μια σφήνα στη Συμμαχία. Συνολικά, αυτές οι ενέργειες έδωσαν στη Ρωσία σημαντικά στρατηγικά πλεονεκτήματα στη νότια πλευρά της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Η εισβολή στην Ουκρανία εμποδίζει επίσης τις εξαγωγές δημητριακών από εκεί, μια κατάσταση που εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους για τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο και μακρύτερα.
Στη Μεσόγειο και στην Υποσαχάρια Αφρική, η παρακμή του κράτους δικαίου, η πολιτική αστάθεια, οι ανατρεπτικές συμπεριφορές, οι ένοπλες συγκρούσεις ή οι περιβαλλοντικές καταστροφές έχουν αυξήσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Αυτές οι καταστάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε οικονομικές δυσκολίες για την Ευρώπη και νέες ευκαιρίες για εγκληματικές δραστηριότητες δικτύων εμπορίας ανθρώπων.
Πιο κοντά, η ισχυρή εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έχει συχνά μπερδέψει τους ηγέτες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ: αντιρρήσεις για την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις στη βόρεια Συρία και τη Λιβύη, αντιρρήσεις για τα υπάρχοντα θαλάσσια σύνορα και την κυριαρχία της Κύπρου και της Ελλάδας, η θαλάσσια συμφωνία με τη Λιβύη. Εν τω μεταξύ, η σοβαρά υποβαθμισμένη αρχιτεκτονική του κράτους δικαίου αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.
Μέχρι τώρα, το 2022 έχει ήδη μετατραπεί σε μια στιγμή ορόσημο για τη στάση της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μαζί με την υιοθέτηση της «Στρατηγικής Πυξίδας» της τον Μάρτιο, η ΕΕ έλαβε μια σειρά πρωτοφανών μέτρων ως αντίδραση στη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία: Μεταξύ άλλων μέτρων που απεικονίζονται στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιούνιο, σημειώνονται εμπορικές και οικονομικές κυρώσεις, φυγή περιορισμοί, περιορισμοί στο εμπόριο πετρελαίου και φυσικού αερίου, νέος μηχανισμός προμήθειας φυσικού αερίου, προμήθεια όπλων μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ειρήνης και αποφάσεις για την πολιτική διεύρυνσης. Με απλά λόγια, πολλές από αυτές τις αποφάσεις ήταν αδιανόητες μόλις πριν από λίγους μήνες.
Μέχρι τώρα, το 2022 έχει ήδη μετατραπεί σε μια στιγμή ορόσημο για τη στάση της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Σε επίπεδο πολιτικής, το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των αποφάσεων της ΕΕ το 2022 ήταν οι νέοι τρόποι με τους οποίους το μπλοκ άσκησε την εξουσία, μέσω του συνδυασμού διπλωματικής δράσης, εμπορικών και οικονομικών κυρώσεων, οικονομικής υποστήριξης, παραδόσεων όπλων και στενότερου συντονισμού με το ΝΑΤΟ. ποτέ πριν. Αν και αυτή η νέα «εργαλειοθήκη» χρησιμοποιείται επί του παρόντος για να αντιδράσει στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, δημιουργεί ένα χρήσιμο προηγούμενο όσον αφορά τη διαμόρφωση και την εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής.
Γεννημένη από τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρωπαϊκή Ένωση, για ευνόητους λόγους, καθοδηγείται από καιρό αποκλειστικά από το σύνθημα «Ποτέ ξανά» και συχνά ακολουθεί πολιτικές κατευνασμού. Τώρα «μαθαίνει να μιλάει τη γλώσσα της εξουσίας» (τα λόγια προέρχονται από τον Ύπατο Εκπρόσωπο Josep Borrell) και εμβαθύνει τη σχέση του με τους στενότερους γείτονές του. Υπό αυτή την έννοια, η επικείμενη συζήτηση για τη σχέση της ΕΕ με τις χώρες της «Ευρύτερης Ευρώπης» θα αποτελέσει μια λυδία λίθο για την εικόνα και την επιρροή της στη γειτονιά της. Η λεκάνη της Μεσογείου δεν πρέπει να ξεχαστεί.
Η ΕΕ θα βρεθεί ολοένα και περισσότερο αντιμέτωπη με ένα «ρωσικό σήμα διακυβέρνησης», ιδιαίτερα στη Μεσόγειο και στην Υποσαχάρια Αφρική. Για να βρει τη νέα της θέση στον κόσμο γενικότερα, η ΕΕ θα πρέπει να μάθει πώς να αντιμετωπίζει τις παγκοσμιοποιημένες γενιές και να δημιουργεί συνασπισμούς προκειμένου να απωθήσει τις ανταγωνιστικές αφηγήσεις. Θα χρειαστεί επίσης να αποδείξει, με πράξεις, και όχι μόνο με «δηλώσεις», πώς οι αξίες και οι αρχές της –κράτος δικαίου, ελευθερίες, φιλελεύθερη οικονομία, αλληλεγγύη, σχέσεις καλής γειτονίας– αποτελούν την καλύτερη απάντηση στις τρέχουσες προκλήσεις του κόσμου.
Ο Marc Pierini είναι επισκέπτης μελετητής στο Carnegie Europe και πρώην πρεσβευτής της ΕΕ στο Μαρόκο, τη Συρία, την Τυνησία, τη Λιβύη και την Τουρκία.