Στα τέλη του 2004, η Ευρώπη συγκλονίστηκε από τη δηλητηρίαση του υποψηφίου για την προεδρία της Ουκρανίας και πρώην πρωθυπουργού Βίκτορ Γιούσενκο. Καθώς η Ουκρανία βρισκόταν σε ένα σταυροδρόμι μεταξύ της ψήφου υπέρ του φιλοευρωπαϊκού Γιούσενκο ή του φιλορώσου Γιανουκόβιτς, οι ισχυρισμοί ότι ο πρώτος είχε διατυπωθεί από αξιωματούχους των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών έδωσαν τον τόνο για τον επικείμενο νέο ψυχρό πόλεμο μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
Η «Πορτοκαλί Επανάσταση», ο αγώνας του στρατοπέδου υπέρ του Γιουσένκο για να κερδίσει μια βαθιά αμφιλεγόμενη εκλογή, τον καθιέρωσε ως τον ηγέτη που οδήγησε τους πολίτες να κυματίζουν φωτεινές πορτοκαλί σημαίες στη νίκη.
Η τελική νίκη του Γιούσενκο προκάλεσε έντονη ρωσική δυσαρέσκεια για την αυξανόμενη δυτική επιρροή στην πρώην σοβιετική χώρα. Τώρα, 18 χρόνια αργότερα, η ιστορία του Γιούσενκο και η νίκη της Δύσης επί της Ρωσίας εξηγεί κατά κάποιο τρόπο τα ερεθίσματα του πρόσφατου πολέμου.
Έχοντας διατελέσει πρόεδρος (2005-2010), πρωθυπουργός (1999-2001) και κεντρικός τραπεζίτης της Ουκρανίας (1993-1999), ο Βίκτορ Γιούσενκο – κάτοικος Κιέβου και μέλος του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Club de Madrid που ιδρύθηκε από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ για την προώθηση δημοκρατία – μιλά στην Καθημερινή για άγνωστες πτυχές της ρωσικής εισβολής, τονίζει την κρισιμότητα της κατάστασης και αναλύει τις πυρηνικές απειλές του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ενώ χαιρετίζει τις άριστες σχέσεις Ελλάδας-Ουκρανίας.
Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία;
Θα ήθελα να δώσω ένα ευρύτερο πλαίσιο στην ερώτησή σας γιατί νομίζω ότι αυτό θα μας βοηθήσει στη συζήτησή μας αργότερα, καθώς η Ουκρανία είναι μόνο ένα μικρό μέρος του όλου πλαισίου αυτού που συμβαίνει. Ας ξεκινήσουμε με το ερώτημα γιατί πριν από 14 χρόνια, η Οσετία δέχθηκε εισβολή και η Αμπχαζία; Γιατί είναι κατεχόμενη η Υπερδνειστερία; Και τότε πριν από οκτώ χρόνια, γιατί κατελήφθη η Κριμαία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ; Και γιατί ο μεγαλύτερος πόλεμος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο γίνεται τώρα στην Ευρώπη;
Υπάρχει ένας παράγοντας σε όλες αυτές τις συγκρούσεις, και αυτός είναι η Ρωσία. Φτάσαμε σε ένα σημείο όπου στην Ευρώπη του 21ου αιώνα έχουμε μια περίπτωση σχολικού βιβλίου φασισμού, όπου μια χώρα διεξάγει πόλεμο, αλλάζει σύνορα, χρησιμοποιεί αέριο για εκβιασμό, εκβιάζει τον κόσμο με τρόφιμα και σιτηρά και πρόσφατα χρησιμοποιεί πυρηνικά ως εκβιασμός.
Έτσι, για να καταλάβουμε τι συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία, θα ήθελα να επισημάνω δύο επιστολές του Πούτιν. Το ένα γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 2021 και το δεύτερο τον Ιανουάριο του 2022. Κανείς από τους δύο δεν μίλησε για την Ουκρανία. Η λογική του Πούτιν ήταν η εξής: «Είναι καιρός να αλλάξουμε τον κόσμο και ειδικά την πτυχή της ασφάλειας». Ως εκ τούτου, έθεσε τελεσίγραφο ότι πρέπει να επιστρέψουμε στην τάξη ασφαλείας του 1997. Έτσι, όλα τα στρατεύματα που είχαν τοποθετηθεί στην Ανατολική Ευρώπη από το 1997 θα πρέπει να απομακρυνθούν και να επιστρέψουν στους στρατώνες τους, όπως αυτοί στη Λετονία και στη Λιθουανία. Δεύτερον, είπαν ότι δεν πρέπει να υπάρξει κίνηση προς Ανατολάς για το ΝΑΤΟ και η τρίτη απαίτηση ήταν να δοθεί στη Ρωσία εγγύηση ασφάλειας. Αυτά είναι τα τέσσερα πράγματα που απαίτησε στις δύο επιστολές. Δεν ήταν προσωπικές επιστολές. Ήταν δημόσιες επιστολές και η απάντηση σε αυτές από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και από το ΝΑΤΟ ήταν επίσης δημόσια. Η Ουκρανία δεν αναφέρθηκε σε αυτές τις επιστολές. Δεν έγινε καμία αναφορά για τον αποναζισμό της Ουκρανίας ή την αποστρατιωτικοποίηση της Ουκρανίας. Δεν μας ανέφεραν καν. Το μόνο πράγμα ήταν ότι τοποθέτησε 120.000 στρατιώτες στα σύνορα από τη Λευκορωσία, μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα, σε όλο το μήκος των συνόρων μας.
Έτσι, σε αυτό το σύνορο των 2.200 χιλιομέτρων, δημιούργησε μια κλιμάκωση όπως ποτέ πριν, μεγάλη ένταση στις σχέσεις της Μόσχας με τη συλλογική Δύση. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η Δύση έδωσε την κατάλληλη απάντηση, αλλά δεν ήταν κάτι που ο Πούτιν ήθελε να ακούσουν οι δικοί του άνθρωποι γιατί βασικά τον έβαλε στη θέση του και στη θέση της έβαλε τη ρωσική πολιτική. Έτσι, σαν επαγγελματίας απατεώνας, πήρε το επιπλέον φύλλο που είχε κρύψει στο μανίκι του, που είναι το φύλλο της Ουκρανίας, όπου ήθελε να δείξει πόσο σοβαρός ήταν στις προθέσεις του. Έτσι, στα περισσότερα από 2.000 χιλιόμετρα του μετώπου μας, έφερε τα στρατεύματά του. Στη συνέχεια ξεκίνησε τη δευτερεύουσα πρωτοβουλία του, η οποία μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: Θέλει να μας σκοτώσει και εμείς θέλουμε να ζήσουμε. Πίστεψέ το.
Έχουμε νίκες κάθε μέρα και σχεδιάζουμε να επιστρέψουμε κάθε εκατοστό ουκρανικής γης. Ξέρουμε ότι θα κερδίσουμε γιατί ο κόσμος έχει καταλάβει ότι αυτό είναι πρόβλημα για όλους και όχι μόνο για εμάς. Σκεφτόμαστε ενοποιημένα. Έχουμε μεγάλο πνεύμα. Υπάρχουν ουρές 30 χιλιομέτρων ανθρώπων που προσπαθούν να φύγουν από τη Ρωσία. Έχουμε 43 εκατομμύρια ανθρώπους που εργάζονται καθημερινά για να στηρίξουν τον στρατό μας. Δουλεύουμε για τη νίκη μας. Δουλεύουμε για την άμυνά μας και το πιο σημαντικό για τη νίκη μας είναι η τρομερή υποστήριξη που έχουμε. Είμαστε πολύ ευγνώμονες που οι εταίροι μας βοηθούν εμάς, τους ευρωπαίους φίλους μας, από τις ΗΠΑ και από άλλες χώρες. Και είμαστε πολύ χαρούμενοι.
Τα επιχειρήματα του Προέδρου Πούτιν ήταν η αποναζικοποίηση της Ουκρανίας και η προστασία του ρωσόφωνου πληθυσμού. Ποιο είναι το σχόλιό σας για αυτούς τους ισχυρισμούς;
Ο πόλεμος του έχει επηρεάσει κυρίως τις ρωσόφωνες περιοχές της χώρας μας. Κάποιος βρίσκεται εδώ. Εισέβαλε σε ρωσόφωνες πόλεις, όπως το Λουχάνσκ, η Ζαπορίζια, το Ντόνετσκ, η Χερσόνα και ο Νικολάγιεφ. Δεν έχουμε πολιτικά κόμματα στη χώρα μας που να είναι αντισιωνιστικά. Γελάμε με το γεγονός ότι λέει ότι προσπαθεί να αποναζοποιήσει την Ανατολική Ουκρανία, όπου η ρωσική γλώσσα ήταν πιο δυνατή και όπου οι σχέσεις με τη Ρωσία ήταν ισχυρότερες. Αυτό είναι το κομμάτι στο οποίο επιτέθηκε. Το θέμα ήταν ότι η κάρτα της Κριμαίας είχε φθαρεί. Οι μεθυσμένοι ψηφοφόροι χρειάζονταν νέο σόου. Αυτό βασίστηκε όπως πάντα σε έναν εξωτερικό εχθρό. Εάν δεν μπορούμε να αλλάξουμε την παγκόσμια τάξη πραγμάτων, ας αλλάξουμε την ουκρανική τάξη και μετά σε ένα χρόνο, θα είναι τόσο καλό για εμάς όσο η κάρτα της Κριμαίας πριν από μερικά χρόνια. Αλλά αποδείχθηκε ότι ήταν ένα πλήρες φιάσκο για τις πολιτικές του Πούτιν. Δεν θα είναι ποτέ νικητής εδώ. Δεν θα δεχθούμε αυτές τις λεγόμενες διαπραγματεύσεις. Δεν θα δεχτούμε την ήττα. Μπορώ να σας πω ότι αυτή είναι η διάθεση του έθνους μας. Αυτή είναι η διάθεση της κοινωνίας μας.
Οι ουκρανικές δυνάμεις φέρονται να ανακτούν τα κατακτημένα εδάφη. Πώς αντιστράφηκε η κατάσταση;
Η γυναίκα μου, κάθε φορά που ακούει για άλλη πόλη που απελευθερώθηκε, άλλο χωριό απελευθερώθηκε, κάθεται και αρχίζει να κλαίει, και ενάμιση μήνα κάθεται εδώ και κλαίει. Νομίζω ότι έχουμε πάρει πίσω περίπου το 70% της επικράτειας που χάσαμε από τον Φεβρουάριο. Μόλις την τελευταία εβδομάδα πήραμε πίσω περίπου 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το πνεύμα μας μόνο μεγαλώνει. Η βοήθεια που λαμβάνουμε από τους φίλους μας στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη.
Φοβάστε ακόμα για το μέλλον της Ουκρανίας;
Θα άλλαζα τη λέξη φόβος σε ανησυχώ. Το εθνικό μας ζήτημα είναι ζήτημα ταυτότητας. Το ζήτημα του κράτους και της ισχύος μας πηγαίνει προς τη σωστή κατεύθυνση. Δεν είμαστε οιονεί κράτος. είμαστε ενοποιημένοι, ενωμένοι και είμαστε πολύ εμπνευσμένοι.
Πόσο δυνατή είναι η χρήση πυρηνικών όπλων;
Δεν νομίζω ότι θα φτάσει σε αυτό. Αυτή η απειλή αυτή τη στιγμή είναι απλώς ύβρις και θρασύτητα. Ξέρετε, είναι ο κύριος έμπορος εκβιασμών στον κόσμο σήμερα. Εάν ο εκβιασμός δεν λειτουργεί; Αυτό είναι μια καταστροφή για τον Πούτιν. Όπου κι αν πάει είναι αποτυχημένος. Αυτή είναι μια χώρα που, αν έχω δίκιο, είναι το 15% της γης του κόσμου, και όμως κανείς δεν θέλει να του σφίξει το χέρι. Τον έχουν πετάξει έξω από τους διεθνείς θεσμούς. Υπάρχει ένας Ρώσος πολιτικός που είπε όταν ρωτήθηκε: «Σήμερα, το να είσαι Ρώσος στον κόσμο είναι ένα αίσθημα ντροπής». Εδώ οδήγησε ένα έθνος, έναν λαό να ντρέπεται. Αυτό έχει προκληθεί από την έλλειψη δημοκρατίας στη Ρωσία. Οπότε φυσικά θα συνεχίσει τον εκβιασμό του, τον πυρηνικό εκβιασμό.
Θα ήθελα να συζητήσω τη δηλητηρίασή σας το 2004. Πιστεύετε ότι συνδέθηκε κατά κάποιο τρόπο με το βαθύ κράτος του Πούτιν;
Νομίζω ότι αυτό είναι το ίδιο πλαίσιο με αυτό που συνέβη στον Litvinenko. Η χρήση δηλητηρίου είναι ένα από τα όπλα της Ρωσίας για την τρομοκρατία. Αυτό είναι ένα τρομοκρατικό κράτος και είναι για πάντα. Έχουν μια εσωτερική μυστική αστυνομία όχι μόνο για δεκαετίες, αλλά για αιώνες. Ένα από τα αγαπημένα χόμπι του Πούτιν είναι να καταστρέφει ανθρώπους που σκέφτονται διαφορετικά από αυτόν. Το βλέπει αυτό όπως μερικοί άνθρωποι βλέπουν να πηγαίνουν σε ένα σαφάρι στην Αφρική και να πυροβολούν ζώα. Άρα, μια μη δημοκρατική Ρωσία είναι επικίνδυνη για όλους.
Δύναμη στην ενότητα
Πώς εξελίχθηκαν οι διπλωματικοί δεσμοί με την Ελλάδα κατά τη θητεία σας ως πρόεδρος;
Νομίζω ότι γνωρίζετε ότι οι Ουκρανοί αγαπούν τον ελληνικό λαό. Έχουμε μια πολύ ενεργή, θα έλεγε κανείς, διαπροσωπική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων μας. Δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε ένα θέμα στο οποίο είμαστε σοβαρά διχασμένοι. Δεν υπήρχαν εμπόδια που με οποιονδήποτε τρόπο εμπόδιζαν τον διάλογό μας ή τη συνεχιζόμενη εγγύτητα μας. Νομίζω ότι οι διπλωματικές μας σχέσεις είναι άριστες και νομίζω ότι σε ένα ευρύ φάσμα τομέων είμαστε αληθινοί σύμμαχοι.
Πόσο πολύτιμη είναι η ελληνική μειονότητα της Μαριούπολης και άλλων περιοχών στην προώθηση και σύσφιξη αυτών των σχέσεων;
Νομίζω ότι οι καλές σχέσεις συνήθως συμβαίνουν όταν έχεις καλά μοντέλα και καλά παραδείγματα, θα μπορούσες να πεις ευαίσθητα παραδείγματα. Για παράδειγμα, σκεφτείτε τι μπορεί να δώσει ένα άτομο ως δώρο σε ένα άλλο που παραμένει ως καλή ανάμνηση και, στη συνέχεια, σκεφτείτε τι μπορεί να δώσει ένα έθνος στο άλλο έθνος. Για παράδειγμα, η Γαλλία έδωσε στην Αμερική το Άγαλμα της Ελευθερίας. Αυτό το δώρο ήταν πολύ σημαντικό για τις σχέσεις τους. Η παλιά Ευρώπη έδωσε κάτι νέο σε μια νέα χώρα. Θα μπορούσατε να πείτε ότι έδωσε την έννοια της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Και κανείς δεν έχει δώσει περισσότερα στον κόσμο από την αρχαία Ελλάδα όσον αφορά την ελευθερία και τη δημοκρατία. Αυτά είναι τα πράγματα που είναι σημαντικά για μένα. Επομένως, αυτό που χρειαζόμαστε για να οικοδομήσουμε τις σχέσεις μας –και για να μην με κρίνουμε αυστηρά– αυτό που πιστεύω ότι είναι άξιο δώρο, είναι η βοήθεια στην ανοικοδόμηση ενός θεάτρου, όπου υπήρχαν 400 άτομα. Ελπίζουμε να πάρουμε δώρο από το ελληνικό έθνος ένα νέο σύγχρονο, ενδιαφέρον θέατρο που θα φέρει τις ελληνικές αξίες, τον ελληνικό πολιτισμό. Ωστόσο, αυτό που ζητάμε δεν είναι χρήματα. Αυτό που θέλουμε είναι όταν ξαναφτιάχνουμε τη Μαριούπολη, κάθε πολίτης, κάθε μέρα, όταν περνάει με το αυτοκίνητο από το θέατρο, θα μιλάει για τη μεγάλη καρδιά που έχει το ελληνικό έθνος που μας βοήθησε σε αυτήν την ώρα ανάγκης. Θα πουν, «αυτές είναι οι ρίζες μας, αυτή είναι η μνήμη μας».
Λατρεύω τις συμβολικές χειρονομίες όπως αυτή.
Η Τουρκία απειλεί το σημερινό status quo. Ποια είναι η συμβουλή σας για το πώς αντιμετωπίζουμε έναν επιτιθέμενο;
Θα ήθελα να απαντήσω αναφέροντας έναν από τους πρώην καγκελαρίους της Γερμανίας. Η Ευρώπη πρέπει να έχει μια ενιαία τάξη συλλογικής ασφάλειας και τότε θα είμαστε όλοι ασφαλείς. Όλοι θα υπερασπιστούμε. Πρέπει να βρούμε μια απάντηση στις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει οποιαδήποτε από τις χώρες μας, είτε είναι η Ελλάδα είτε η Ουκρανία. Έτσι, αυτό που μου αρέσει είναι η φιλοσοφία ότι η Ελλάδα ή η Ουκρανία, η Γερμανία ή η Γαλλία δεν μπορούν μόνες τους να αμυνθούν και να δημιουργήσουν μια τάξη ασφαλείας. Πρέπει να είναι μαζί. Μαζί, μπορούμε να οικοδομήσουμε μια ενιαία και σχεδόν απόλυτη τάξη ασφαλείας.