Είναι 1996 και η Ελλάδα βρίσκεται σε πορεία σύγκρουσης με την Τουρκία για ένα σύμπλεγμα νησίδων στο ανατολικό Αιγαίο. Είκοσι επτά χρόνια μετά, ένας από τους πρωταγωνιστές της κρίσης των Ιμίων, ο τακτικός κυβερνήτης της περιοχής και πλοίαρχος της φρεγάτας Ναυαρινών, απόστρατος αντιναύαρχος Ιωάννης Λιούλης, μιλάει για γεγονότα που δεν έχουν δημοσιοποιηθεί ποτέ στο παρελθόν, σε αποκλειστική συνέντευξη στο Καθημερινή.

Έχοντας τη διοίκηση του στόλου του Πολεμικού Ναυτικού, κάνει αναλυτική περιγραφή των εξελίξεων που οδήγησαν στο θάνατο των αξιωματικών Χριστόδουλου Καραθανάση, Παναγιώτη Βλαχάκου και Έκτορα Γιαλοψού σε συντριβή ελικοπτέρου που άφησε μόνιμο στίγμα στο ηθικό των Ενόπλων Δυνάμεων.

Πού ήταν το Ναυαρίνο όταν ξεκίνησε η κρίση και ποιες ήταν οι εντολές σας;

Ήταν σε άσκηση. Μου είπαν στις 30 Ιανουαρίου –ήταν Τρίτη– να πλεύσω στην περιοχή και να οργανώσω τα πλοία, γιατί εκεί υπήρχαν κάποιοι μικροί πυροβολητές και περιπολικά που χρησιμοποιούνταν κυρίως για έρευνα και περιπολίες. Οι εντολές μου ήταν να εξασφαλίσω την περιοχή, αλλά δεν μου είπαν να προετοιμαστώ για κάτι συγκεκριμένο. Μου δόθηκε εντολή να πάω στην Αστυπάλαια το απόγευμα της προηγούμενης Δευτέρας και από εκεί να αποπλεύσω το συντομότερο δυνατό στην περιοχή, καθώς η κρίση είχε αρχίσει να κλιμακώνεται.

Ποια ήταν η διαταγή μάχης που σας δόθηκε και τι έκαναν οι τουρκικές δυνάμεις εκείνη τη στιγμή;

Όταν έφτασα στην περιοχή, υπήρχαν –αν θυμάμαι καλά– δύο πυροβολητές, δύο βάρκες επιθετικών πυραύλων και τα πλοία Παναγόπουλος και Αντωνίου. Αισθάνθηκα αμέσως την ένταση και είχα την εντύπωση ότι υπήρχε κρίση στη διαδικασία της κλιμάκωσης. Άρχισα να σκέφτομαι ότι έπρεπε να είμαστε προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε κατάσταση, οπότε τοποθέτησα τα πλοία με τέτοιο τρόπο ώστε όλες οι μονάδες να είναι καλυμμένες. Πρέπει να τονίσω τον κίνδυνο να προσαράξουμε καθώς ήμασταν πολύ κοντά στην ακτή. Το Ναβαρίνο είναι μεγάλο πλοίο και ήταν πολύ κοντά στην Καλόλιμνο.

Έτσι τα περισσότερα πλοία ήταν τοποθετημένα για κάλυψη, εκτός από αυτά που βρίσκονταν κοντά στα Ίμια, παρατηρώντας τα τουρκικά πλοία. Όταν λέμε «κάλυμμα», εννοούμε ότι ήταν κοντά στην ακτή και δεν μπορούσαν να εντοπιστούν εύκολα από ραντάρ ή να χτυπηθούν από πυραύλους. Είχα πει επίσης σε κάθε ελληνική μονάδα ποιο συγκεκριμένο τουρκικό πλοίο να κρατήσει υπό επιτήρηση, ώστε να είμαστε έτοιμοι να δράσουμε τη στιγμή που η πολιτική ηγεσία και η στρατιωτική ηγεσία θα πάρουν μια τέτοια απόφαση.

Ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης σας έδωσε το πράσινο φως για να ενεργήσετε στις 10.25 π.μ. της 29ης Ιανουαρίου, ενώ στις 2.11 π.μ. της 31ης Ιανουαρίου, άλλη παρόμοια επικοινωνία ήρθε στο Ναυαρίνο.

Κανένας κανονισμός εμπλοκής δεν εκδόθηκε εγγράφως σε κανένα ελληνικό πλοίο σε κανένα σημείο κατά την περίοδο που το Ναυαρίνο βρισκόταν στην περιοχή των Ιμίων – από το πρωί της 30ης Ιανουαρίου που φτάσαμε μέχρι την αποκλιμάκωση. Πρέπει να τονίσω ότι οι κανόνες εμπλοκής είναι ένα σύνολο κανόνων που καθορίζουν τις κινήσεις των πλοίων κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης και κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Όταν οι λόγοι είναι πολύ σοβαροί, αυτοί καθορίζονται από το Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ) και είναι που κλιμακώνουν την κρίση σε εχθροπραξίες ή την αποκλιμακώνουν. Ο πόλεμος δεν αποφασίζεται από τη στρατιωτική ηγεσία, αλλά από την πολιτική ηγεσία. Έτσι είναι δομημένο το ελληνικό σύστημα διαχείρισης κρίσεων, όπως συμβαίνει στις περισσότερες χώρες. Το ΚΥΣΕΑ δεν συνέταξε κανέναν κανόνα εμπλοκής ώστε οι ελληνικές μονάδες να γνωρίζουν τι αναμενόταν σε επίπεδο κλιμάκωσης, εμπλοκής και αποκλιμάκωσης. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξει σύγχυση και παρεξηγήσεις για την επιθυμητή πορεία της κρίσης.

Αργότερα μάθαμε ότι η πολιτική ηγεσία είχε ήδη πάρει την απόφαση και είχε λάβει μέτρα για απεμπλοκή την Τρίτη 30 Ιανουαρίου. Στα Ίμια, όμως, οι ενέργειες των Τούρκων εκείνη τη στιγμή κλιμάκωσαν την κρίση και έδωσαν την εντύπωση ότι οδεύαμε προς άρση. μεγαλύτερη κλιμάκωση. Έτσι, ενώ η κρίση μεγάλωνε τοπικά, η πολιτική ηγεσία κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Γύρω στις 1.30-2 π.μ., όταν η κρίση άρχισε να κορυφώνεται, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού κάλεσε με εντολή να μην επιτραπεί κανένα Τούρκο πόδι να πατήσει στη στεριά και ότι σε περίπτωση που δούμε κάτι, πρέπει να ρίξουμε φωτοβολίδα, προειδοποιητικούς πυροβολισμούς και μετά να επιτεθούμε. . Ήταν ένας γενικός κανόνας. Τώρα, αν μια τουρκική φρεγάτα έπλεε στα ελληνικά χωρικά ύδατα –που συνέβαινε συνεχώς– ή τα ελικόπτερα της ήταν στον εναέριο χώρο μας, είχα δικαίωμα να επιτεθώ;

Υπήρχε αυτή η σύγχυση, βλέπετε. Από τη μια οι πολιτικοί εργάζονταν για αποκλιμάκωση και όπως καταλαβαίνω δεν είχαν ενημερώσει τη στρατιωτική ηγεσία, ενώ από την άλλη είχαμε μια κρίση στα Ίμια που κλιμακωνόταν συνεχώς. Η εντύπωση ήταν ότι τα πράγματα ήταν όντως πολύ σοβαρά και είχαμε προετοιμάσει τα πλοία μας για κάθε ενδεχόμενο. Όταν θέλεις να εκτοξεύσεις έναν κατευθυνόμενο πύραυλο, δεν πατάς απλώς ένα κουμπί και πάει. Πρέπει να κάνετε κάθε είδους προετοιμασία που σας επιτρέπει να ενεργείτε όταν είναι απαραίτητο.

Πόσο κοντά έφτασε η Ελλάδα σε πόλεμο με την Τουρκία εκείνο το βράδυ;

Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι τα πλοία που βρίσκονταν εκεί αντιμετώπισαν ευτυχώς την κατάσταση ψύχραιμα και σοβαρά. Γιατί μια λάθος κίνηση, ή μια ασαφής κίνηση, θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένα περιστατικό. Όλοι στα πλοία ήταν ήρεμοι, συνειδητοποιημένοι, προσεκτικοί και προετοιμασμένοι. Είχαμε το επιχειρησιακό πλεονέκτημα και αν η πολιτική ηγεσία ήθελε πρώτα να εμπλακεί σε εχθροπραξίες και μας έδινε την εντολή, τα τουρκικά τμήματα θα είχαν δεχθεί σοβαρό πλήγμα.

Μόλις τελείωσε η κρίση και σε κάλεσαν πίσω στην Αθήνα, ποιον είδες και τι ειπώθηκε;

Όλοι οι κυβερνήτες των πλοίων στα Ίμια συγκεντρώθηκαν τότε σε αίθουσα του Υπουργείου Άμυνας για να συναντηθούν με τον υπουργό και υφυπουργό Άμυνας, τους αρχηγούς του ΓΕΕΘΑ και του Επιτελείου Ναυτικού και άλλους αξιωματούχους. Ο υπουργός ήθελε να καταλάβει τι είχε συμβεί.

Ως τακτικός διοικητής στην περιοχή, ποια λάθη πιστεύετε ότι έγιναν;

Οι κανόνες εμπλοκής ήταν ο μεγαλύτερος από επιχειρησιακή άποψη, αλλά αυτό δεν ήταν θέμα της στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά του πολιτικού. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας δεν συγκλήθηκε ποτέ και το ΚΥΣΕΑ είναι αρμόδιο για τη σύνταξη των κανόνων εμπλοκής. Η στρατιωτική ηγεσία έχει το δικαίωμα να εκδώσει ορισμένους άλλους κανόνες εμπλοκής. Έγιναν ορισμένα επιχειρησιακά λάθη, αλλά δεν επηρέασαν την κρίση.

Πιστεύετε ότι η τότε πολιτική ηγεσία μπόρεσε να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο περιστατικό;

Είναι σημαντικό να τονίσουμε, ως μάθημα αν θέλετε, ότι κάθε πολιτική ηγεσία πρέπει να έχει κάποια βασική κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των επιχειρήσεων και, κυρίως, της διαχείρισης κρίσεων, ώστε να μπορεί να επικοινωνεί αποτελεσματικά με τη στρατιωτική ηγεσία. Η αποτυχία να κατανοήσουμε πλήρως μια κατάσταση δεν ευνοεί την επιτυχή έκβαση μιας κρίσης, για αρχή. Έπειτα, υπάρχει η αποτυχία σύγκλησης του ΚΥΣΕΑ, η αποτυχία παρακολούθησης της επιχείρησης όπως εκτυλίσσεται από τις κατάλληλες αίθουσες διαχείρισης λειτουργίας και, τέταρτον, η αποτυχία απόκτησης τεχνογνωσίας διαχείρισης κρίσεων από την αρχή.

Το δίδαγμα λοιπόν από αυτή την κρίση είναι ότι κάθε θέση της πολιτικής ηγεσίας πρέπει να ξέρει πώς να χειρίζεται μια στρατιωτική κρίση. Κάθε κυβέρνηση, κάθε πολιτική ηγεσία πρέπει επίσης να γνωρίζει τις διαδικασίες διαμόρφωσης της εθνικής στρατιωτικής στρατηγικής, την οποία ορίζει όχι η στρατιωτική, αλλά η πολιτική ηγεσία.

Για το θέμα της συντριβής του ελικοπτέρου, είναι αλήθεια ότι δεν έπρεπε ποτέ να ανέβει στις συνθήκες που ανέβηκε;

Μπορεί ο καιρός να μην ήταν καλός, αλλά οι συνθήκες ήταν καλές για πτήση και δόθηκε το πράσινο φως για το ελικόπτερο. Δεν υπήρξε επικοινωνία από το ελικόπτερο σχετικά με την καταλληλότητα των συνθηκών.

Ποιες ήταν οι σκέψεις σας όταν εκδόθηκε σήμα κινδύνου;

Το ελικόπτερο απογειώθηκε για τα δυτικά Ίμια, έκανε κύκλους περίπου τέσσερις φορές στην περιοχή για να εξακριβώσει εάν υπήρχε τουρκική μονάδα στο νησί, εντόπισε τη μονάδα και υπολόγισε ότι αποτελούσε 10 άτομα. Η κύρια προειδοποιητική λυχνία που υποδεικνύει τεχνικό πρόβλημα άναψε κατά τον πέμπτο κύκλο της. Του δόθηκε η άδεια να επιστρέψει και το Navarinon ουσιαστικά έφυγε από τη θέση του για να προσγειωθεί το ελικόπτερο στο κατάστρωμά του. Ακολουθήσαμε την κατάλληλη διαδικασία για μια κύρια προσοχή, που δεν είναι το πιο ακραίο από τα σήματα έκτακτης ανάγκης.

Είναι αλήθεια ότι και το τουρκικό πλοίο Yavuz είχε δώσει σήμα στο ελικόπτερο να προσγειωθεί στο κατάστρωμά του με ασφάλεια;

Όχι. Αυτό που συνέβη ήταν το εξής: Χάσαμε την επικοινωνία και το σήμα του ραντάρ του ελικοπτέρου κατά την πτήση επιστροφής αφού άναψε η κύρια προειδοποιητική λυχνία, έτσι ενεργοποιήσαμε το δίκτυο έκτακτης ανάγκης. Το Yavuz, το οποίο μπορεί να παρακολουθούσε το δίκτυο, συντονίστηκε στη συχνότητα έκτακτης ανάγκης καλώντας το ελικόπτερο, αλλά το σήμα είχε ήδη χαθεί και το ελικόπτερο δεν απάντησε ποτέ. Το Yavuz ήταν προφανώς συντονισμένο για άλλους λόγους.

Τι πιστεύετε ότι συνέβη με το ελικόπτερο; Ήταν περίπτωση ιλίγγου των πιλότων ή καταρρίφθηκε;

Εδώ πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Άκουγα το δίκτυο και δεν έγινε αναφορά από τους πιλότους για το χτύπημα του ελικοπτέρου. Οι έρευνες του ελικοπτέρου μετά την ανάσυρσή του δεν έδειξαν στοιχεία ότι είχε χτυπηθεί από σφαίρα ή άλλο βλήμα.

Οι ειδικοί διαπίστωσαν επίσης ότι ο τρόπος που έπεσε δεν ήταν εκείνος του ελικοπτέρου που χτυπήθηκε, αλλά ενός ελικοπτέρου που ξαφνικά χάνει ύψος και συντρίβεται. Αυτά είναι τα στοιχεία που γνωρίζω.

Αυτό που ξέρω επίσης είναι ότι αυτοί οι τρεις αξιωματικοί θυσιάστηκαν στο βωμό του καθήκοντος. Είναι ήρωες, χαμένοι στα νερά των Ιμίων στις 31 Ιανουαρίου 1996.

Έχουν περάσει 27 χρόνια από την κρίση των Ιμίων. Τι σας έχει μείνει;

Θλίψη για τους άντρες που χάθηκαν. Έκαναν το καθήκον τους, έκαναν τη δουλειά τους. Η κρίση κατέληξε σε αποκλιμάκωση και αν οι διαδικασίες είχαν γίνει όπως έπρεπε την περίοδο 25-30 Ιανουαρίου, η κλιμάκωση και η θυσία τους θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Αυτό είναι που με στεναχωρεί.

Πιστεύετε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις σήμερα είναι σε καλή θέση να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απειλές;

Πιστεύω ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις μας βρίσκονται σε πολύ καλό επίπεδο επιχειρησιακής ετοιμότητας. Υπάρχουν κάποια προβλήματα με το υλικό και το προσωπικό, αλλά πιστεύω ότι είναι ωστόσο σε καλή θέση να ανταποκριθούν αποτελεσματικά σε οποιαδήποτε κρίση σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Νομίζω ότι οι άνθρωποι στις θέσεις-κλειδιά είναι υψηλού επιπέδου και ικανοί να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά κάθε κρίση.