Το θανατηφόρο ναυάγιο της Τετάρτης στα ανοιχτά της νότιας Ελλάδας, με ένα μεγάλο σκάφος που μετέφερε μετανάστες που ανατράπηκε αφού προφανώς απέρριψε τις προτάσεις βοήθειας, είναι μόνο η τελευταία περίπτωση λαθρεμπόρων που συσκευάζουν πλοία γεμάτα απελπισμένους ανθρώπους που είναι πρόθυμοι να ρισκάρουν τη ζωή τους για να φτάσουν στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Το ταξίδι από τη Λιβύη ή την Τυνησία μέσω της Κεντρικής Μεσογείου και βόρεια προς την Ευρώπη είναι η πιο θανατηφόρα μεταναστευτική οδός στον κόσμο, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης του ΟΗΕ.
Ακολουθεί μια ματιά στην κατάσταση στη Μεσόγειο και μερικές από τις λεπτομέρειες της τελευταίας τραγωδίας:
Τι συνέβη?
Η ελληνική ακτοφυλακή, το πολεμικό ναυτικό και τα εμπορικά πλοία και αεροσκάφη ξεκίνησαν εκτεταμένη επιχείρηση έρευνας και διάσωσης μετά την ανατροπή και βύθιση του υπερπλήρους αλιευτικού σκάφους νωρίς την Τετάρτη, περίπου 75 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της νότιας χερσονήσου της Πελοποννήσου.
Μέχρι στιγμής έχουν ανασυρθεί 79 σοροί και 104 άνθρωποι έχουν διασωθεί. Δεν ήταν σαφές πόσοι αγνοούνταν, αλλά ορισμένες αρχικές αναφορές αναφέρουν ότι μπορεί να επέβαιναν εκατοντάδες. Εάν αυτό επιβεβαιωθεί, το ναυάγιο θα μπορούσε να γίνει το πιο θανατηφόρο μέχρι στιγμής φέτος.
Τι γίνεται με τις προσφορές βοήθειας;
Η ακτοφυλακή είπε ότι το σκάφος απέρριψε πολλές προσφορές βοήθειας τόσο από την ακτοφυλακή όσο και από εμπορικά πλοία στην περιοχή από την Τρίτη. Το πρακτορείο ανέφερε σε δήλωση ότι ο καπετάνιος του πλοίου «ήθελε να συνεχίσει στην Ιταλία».
Ωστόσο, το Alarm Phone, ένα δίκτυο ακτιβιστών που διαχειρίζεται μια ανοιχτή γραμμή για τα σκάφη μεταναστών που βρίσκονται σε κίνδυνο, είπε ότι είχαν έρθει σε επαφή με άτομα που πιστεύουν ότι βρίσκονταν στο ίδιο πλοίο και που αναζητούσαν απεγνωσμένα βοήθεια. Οι επιβάτες ανέφεραν ότι ο καπετάνιος είχε εγκαταλείψει το πλοίο σε ένα μικρό σκάφος προτού ανατραπεί, είπε το Alarm Phone.
Ο Vincent Cochetel, ο ειδικός απεσταλμένος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για τη Δυτική και την Κεντρική Μεσόγειο, έγραψε στο Twitter ότι «αυτό το σκάφος δεν ήταν αξιόπλοο και ανεξάρτητα από το τι μπορεί να είπαν ορισμένοι επιβαίνοντες, η έννοια της αγωνίας δεν μπορεί να συζητηθεί».
Πολλοί μετανάστες προσπαθούν να παρακάμψουν την Ελλάδα και να φτάσουν στην Ιταλία, όπου μπορούν πιο εύκολα να συνεχίσουν τα ταξίδια τους βόρεια προς την οικογένεια και άλλες κοινότητες μεταναστών αλλού.
Εάν οι μετανάστες είχαν διασωθεί από τις ελληνικές αρχές, θα έπρεπε να διασχίσουν τα συχνά εχθρικά Βαλκάνια για να φτάσουν στη Δυτική ή Βόρεια Ευρώπη. Η διαδρομή βόρεια από την Ιταλία είναι πιο κοντινή και συχνά πιο προσιτή.
Ποια είναι η μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας;
Οι περισσότεροι μετανάστες στην Ελλάδα περνούν από την Τουρκία, είτε φτάνοντας στα κοντινά ανατολικά ελληνικά νησιά με μικρές βάρκες είτε διασχίζοντας τον ποταμό Έβρο που εκτείνεται κατά μήκος των χερσαίων συνόρων.
Οι διαβάσεις έχουν μειωθεί απότομα τα τελευταία χρόνια καθώς η Ελλάδα ενίσχυσε τις θαλάσσιες περιπολίες και έχτισε έναν φράχτη στα σύνορα κατά μήκος του Έβρου. Ωστόσο, η χώρα αντιμετωπίζει επίμονες καταγγελίες από μετανάστες, ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων και Τούρκους αξιωματούχους ότι επιστρέφει μετανάστες πίσω από τα σύνορα στην Τουρκία, εμποδίζοντάς τους παράνομα να ζητήσουν άσυλο. Η Αθήνα το έχει επανειλημμένα αρνηθεί.
Το Alarm Phone κατηγόρησε τη μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας για το ναυάγιο, λέγοντας ότι η Αθήνα έχει γίνει η «ασπίδα της Ευρώπης» για την αποτροπή της μετανάστευσης. Η ελληνική ακτοφυλακή υπερασπίστηκε τις ενέργειές της, λέγοντας ότι συνόδευσε το σκάφος ακόμη και αφού αρνήθηκε τη βοήθεια και στη συνέχεια ξεκίνησε την επιχείρηση έρευνας και διάσωσης μετά την ανατροπή του σκάφους.
Ποιες είναι οι τάσεις στις αφίξεις μεταναστών στη Μεσόγειο;
Η Ιταλία έχει καταγράψει τη συντριπτική πλειοψηφία των «παράτυπων» αφίξεων στην Ευρώπη μέχρι στιγμής φέτος, 55.160. Αυτό είναι υπερδιπλάσιο από τους 21.884 που έφτασαν την ίδια περίοδο το 2022 και 16.737 το 2021. Οι άνθρωποι από την Ακτή Ελεφαντοστού, την Αίγυπτο, τη Γουινέα, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές αντιπροσωπεύουν τις περισσότερες αφίξεις φέτος, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών.
Αξιωματούχοι του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες σημειώνουν ότι ο συνολικός αριθμός των μεταναστών που επιδιώκουν να έρθουν στην Ευρώπη με αυτόν τον τρόπο έχει μειωθεί, σε περίπου 120.000 κατά μέσο όρο ετησίως.
Εκτός από τη θανατηφόρα διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου, η διαδρομή της Δυτικής Μεσογείου χρησιμοποιείται από μετανάστες που επιδιώκουν να φτάσουν στην Ισπανία από το Μαρόκο ή την Αλγερία. Η διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου χρησιμοποιείται παραδοσιακά από Σύρους, Ιρακινούς, Αφγανούς και άλλους μη Αφρικανούς μετανάστες που πηγαίνουν πρώτα στην Τουρκία και μετά προσπαθούν να φτάσουν στην Ελλάδα ή σε άλλους ευρωπαϊκούς προορισμούς.
Πόσο επικίνδυνη είναι η Μεσόγειος;
Ακόμη και πριν από τους θανάτους της Τετάρτης, τουλάχιστον 1.039 άνθρωποι ήταν γνωστό ότι αγνοούνταν φέτος από τα περάσματα της Κεντρικής Μεσογείου. Ο πραγματικός αριθμός πιστεύεται ότι είναι πολύ υψηλότερος δεδομένης της πιθανότητας ότι ορισμένα ναυάγια δεν καταγράφηκαν ποτέ. Συνολικά, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης έχει καταμετρήσει περισσότερους από 27.000 αγνοούμενους μετανάστες στη Μεσόγειο από το 2014.
Ποιες ήταν μερικές από τις χειρότερες καταστροφές;
Στις 18 Απριλίου 2015, το πιο θανατηφόρο γνωστό ναυάγιο στη Μεσόγειο συνέβη όταν ένα υπερπλήρες αλιευτικό σκάφος συγκρούστηκε στα ανοιχτά της Λιβύης με ένα φορτηγό πλοίο που προσπαθούσε να το σώσει. Μόνο 28 άνθρωποι επέζησαν. Αρχικά υπήρχε φόβος ότι το κύτος κρατούσε τα λείψανα 700 ανθρώπων. Οι ιατροδικαστές που εργάστηκαν για τον εντοπισμό των νεκρών κατέληξαν στο συμπέρασμα το 2018 ότι αρχικά υπήρχαν 1.100 στο πλοίο.
Στις 3 Οκτωβρίου 2013, μια τράτα με περισσότερα από 500 άτομα, πολλοί από την Ερυθραία και την Αιθιοπία, έπιασε φωτιά και αναποδογύρισε μπροστά σε μια ακατοίκητη νησίδα στα ανοιχτά του νότιου ιταλικού νησιού Λαμπεντούζα. Οι ντόπιοι ψαράδες έσπευσαν να προσπαθήσουν να σώσουν ζωές. Τελικά, 155 επέζησαν και 368 άνθρωποι πέθαναν.
Ένα άλλο ναυάγιο συνέβη μόλις μια εβδομάδα αργότερα, στις 11 Οκτωβρίου, πιο μακριά στη θάλασσα νότια της Λαμπεντούζα. Η καταστροφή έχει γίνει γνωστή στην Ιταλία ως «σφαγή παιδιών», για τα 60 παιδιά μεταξύ των 260 και πλέον ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους. Το 2017 η ιταλική εβδομαδιαία εφημερίδα L’Espresso δημοσίευσε ηχογραφήσεις από τις απεγνωσμένες εκκλήσεις των μεταναστών για βοήθεια και τις ιταλικές και μαλτέζικες αρχές φαινομενικά καθυστερούν τη διάσωση.
Πώς η μετανάστευση δίχασε τα έθνη της ΕΕ;
Οι μεσογειακές χώρες παραπονιούνται εδώ και χρόνια ότι φέρουν το μεγαλύτερο βάρος της υποδοχής και της επεξεργασίας μεταναστών και απαιτούν εδώ και καιρό από άλλες χώρες να εντείνουν και να τους δεχτούν.
Η Πολωνία, η Ουγγαρία και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έχουν επανειλημμένα αρνηθεί ένα σχέδιο της ΕΕ να μοιραστεί τα βάρη της φροντίδας των μεταναστών. Ωστόσο, μετά από χρόνια διαμάχης, οι ηγέτες της ΕΕ δήλωσαν την περασμένη εβδομάδα ότι υπήρξε μια σημαντική πρόοδος στις διαπραγματεύσεις για ένα νέο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου.
Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων λένε ότι η ΕΕ έχει αναθέσει σε εξωτερικούς συνεργάτες τη διάσωση μεταναστών στη λιβυκή ακτοφυλακή, η οποία τους επιστρέφει σε φρικτούς καταυλισμούς όπου πολλοί υφίστανται ξυλοδαρμούς, βιασμούς και άλλες κακοποιήσεις. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη έχουν επίσης συνάψει συμφωνίες με άλλα έθνη της Βόρειας Αφρικής για να βελτιώσουν τον έλεγχο των συνόρων τους και να εμποδίσουν τα σκάφη μεταναστών να φτάσουν στην Ευρώπη.