Οι επανειλημμένες αποτυχίες επίλυσης ελληνοτουρκικών διαφορών τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζονται ως γεγονός της ζωής. Η συναίνεση στην Ελλάδα είναι ότι η δικαιοσύνη είναι με το μέρος μας, ενώ η άλλη πλευρά επικρίνεται πάντα ως αδιάλλακτη και επιθετική. Πέρα από το πλήρες αδιέξοδο, που συχνά αντανακλά την απογοητευτική μοίρα του Κυπριακού, η «εθνική ορθότητα» επιτάσσει ένα σύνολο προκαθορισμένων απόψεων και δαιμονοποιεί κάθε εναλλακτική πρόταση, ακόμα κι αν αυτή βασίζεται στο διεθνές δίκαιο ή είναι μια καθιερωμένη διεθνής πρακτική. Ωστόσο, η παραπομπή από τους κατά καιρούς υπερασπιστές της «εθνικής αλήθειας» των δήθεν «δικαίων εθνικών διεκδικήσεων» μόνο αρνητικές επιπτώσεις μπορεί να έχει για την Ελλάδα.

Η καλλιέργεια του φόβου, η εμπέδωση ψευδών πληροφοριών και διαστρεβλωμένων εκτιμήσεων και η κατασκευή κάθε λογής εθνικών μύθων έχουν ως αποτέλεσμα τη συνεχή άρνηση του διαλόγου με στόχο την επίλυση διαφορών γύρω από την ιδέα του αμοιβαίου οφέλους.

Εν τω μεταξύ, η αυταρέσκεια ομφαλοσκοπία τροφοδοτεί την εθνική ανασφάλεια, η οποία με τη σειρά της χρησιμεύει ως δικαιολογία για εξοπλιστικά προγράμματα μαμούθ που ασκούν τεράστια οικονομική πίεση και στα δύο έθνη, ενώ συγκρατούν την ανάπτυξη και την ευημερία τους ως λύτρα.

Πολλά ζητήματα φαίνονται αδύνατο να επιλυθούν, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Τουρκία αμφισβητεί ολοένα και περισσότερο τμήματα της ελληνικής κυριαρχίας, μια πρακτική που συχνά συνοδεύεται από λεκτικές απειλές. Εν τω μεταξύ, η Ελλάδα επιμένει σε μαξιμαλιστικές αξιώσεις για ζώνες κυριαρχίας αμφίβολης νομιμότητας (συμπεριλαμβανομένων, για παράδειγμα, αξιώσεων για τον ελληνικό εναέριο χώρο και την τάση για μονομερή οριοθέτηση χωρικών υδάτων και αποκλειστικών οικονομικών ζωνών).

Και οι δύο αντίπαλοι του Αιγαίου έχουν πιαστεί από την πεποίθηση ότι «το δικαίωμα είναι με το μέρος μας». Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια. Υπάρχουν δύο είδη παράλογων βεβαιοτήτων: Το ένα είναι να αμφισβητήσει το κεκτημένο και τα κατοχυρωμένα δικαιώματα της άλλης πλευράς. το άλλο είναι να δηλώνεις τα κυριαρχικά σου δικαιώματα σε σαθρά θεμέλια. Ορισμένες από τις βεβαιότητες που αναπαράγονται από την ελληνική πλευρά, καθώς και από την τουρκική πλευρά, είναι δύσκολο να τεκμηριωθούν νομικά. Ταυτόχρονα, τόσο το ελληνικό όσο και το τουρκικό κοινό είναι πολύ απίθανο να αμφισβητήσουν τις βεβαιότητες που έχουν καλλιεργηθεί από τις κυβερνήσεις και τα ΜΜΕ όλα αυτά τα χρόνια.

Ποιος μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι η προβολή των γεγονότων και η διμερής συνεργασία (ή η προσφυγή σε διαμεσολάβηση ή διεθνής διαιτησία) είναι και οι δύο απαραίτητες προϋποθέσεις όχι μόνο για την επίλυση διαφορών αλλά και για τη χρήση και τη διατήρηση των κοινών πόρων; Για παράδειγμα, η καταπολέμηση της πλαστικής ρύπανσης στο Αιγαίο Πέλαγος μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικά μόνο με κοινή εκστρατεία, ενώ η εκμετάλλευση της αλιείας, των πόρων και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας απαιτεί επίσης συνέργεια. Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει την κλιματική κρίση, η συνεργασία δεν είναι μια επιλογή αλλά μια ικανότητα επιβίωσης.

Αυτό που θα θέλαμε να πετύχουμε είναι να (ξανα)ξεκινήσει ένας διάλογος στην Ελλάδα για τα ζητήματα που πραγματικά τραυματίζουν τους ελληνοτουρκικούς δεσμούς. Θέλουμε να ακυρώσουμε την αυτόματη εκ των προτέρων αμφισβήτηση της εμπιστοσύνης της άλλης πλευράς, η οποία υπονομεύει τις πιθανότητες διευθέτησης. Θέλουμε να συμβάλουμε στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης, γιατί η πιο σημαντική προϋπόθεση για κάθε μορφή διαλόγου που στοχεύει στην προώθηση της ουσιαστικής συνύπαρξης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι να απαλλαγούν και οι δύο πλευρές από οτιδήποτε δηλητηριάζει τις διμερείς σχέσεις, θέτει σε κίνδυνο την ειρήνη, εμποδίζει την ανάπτυξη των φυσικών πόρων. και υπονομεύει τη δημόσια ευημερία.

Μια τέτοια προσέγγιση θα έπρεπε να σπάσει με το ταμπού γύρω από τα «εθνικά ζητήματα» της Ελλάδας. Η ελληνική πλευρά πρέπει να δώσει προτεραιότητα στα ακόλουθα θέματα με στόχο την εξεύρεση λύσεων που θα ωφεληθούν μέσω ειλικρινούς διαλόγου και διμερών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία (κατά προτίμηση σε διμερή βάση, χωρίς μεσολαβητές ή διαιτητές):

– Τελική οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων.

– Οριοθέτηση ζωνών όπου τα κράτη μπορούν να ασκήσουν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα με σκοπό την εξερεύνηση και εκμετάλλευση φυσικών πόρων (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα).

– Οριοθέτηση του ελληνικού εναέριου χώρου.

Είναι επίσης απαραίτητο να υπάρξει διάλογος, συμφωνίες ή τερματισμός μονομερών διεκδικήσεων για θέματα όπως:

– Ενεργειακή πολιτική, συνέργειες όπου είναι δυνατόν (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας). Συζητήσεις για τους υδρογονάνθρακες.

– Περιβαλλοντική πολιτική, συνέργειες, ιδιαίτερα σε σχέση με το Αιγαίο.

– Εναρμόνιση των πολιτικών για τις μειονότητες και στις δύο χώρες, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κεκτημένο.

– Συμφωνία για μια πιο ανθρώπινη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.

Όσον αφορά το Κυπριακό, η Λευκωσία έχει ήδη σπαταλήσει μεγάλο μέρος του διπλωματικού κεφαλαίου που δημιουργήθηκε από την ένταξη στην ΕΕ. Θα πρέπει να συζητηθούν οι προϋποθέσεις για διάλογο και οι προοπτικές ουσιαστικής συνύπαρξης των δύο κοινοτήτων. Ή τα πράγματα θα οδηγήσουν σε μόνιμη διαίρεση του νησιού, παγιώνοντας έτσι τα αποτελέσματα της εισβολής της Τουρκίας το 1974.

Συμπερασματικά, αυτό που μας αξίζει ως δημοκρατική κοινωνία είναι μια συνεχής πλουραλιστική συζήτηση για αναζήτηση λύσεων που στοχεύουν στο αμοιβαίο όφελος. Η έμμεση ή άμεση συνεργασία οδηγεί σε πολλαπλά οφέλη και για τις δύο πλευρές. Αμοιβαίο όφελος σημαίνει διπλό όφελος. είναι ένα όφελος που θα βασίζεται στην κοινή ασφάλεια και σταθερότητα στην περιοχή.

Επομένως, η εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών για το μέλλον, διασφαλίζοντας τη συναίνεση στη βάση του διεθνούς δικαίου, είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας σε αυτή την κρίσιμη καμπή των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Εκτός από τις μεγάλες καταστροφές που προκάλεσαν, οι πρόσφατοι σεισμοί στην Τουρκία θα μπορούσαν να αποδομήσουν τη ρητορική έντασης των τελευταίων ετών, όπως συνέβη με τους σεισμούς του 1999. Ας ελπίσουμε ότι έχει δημιουργηθεί μια ευκαιρία για μια αποτελεσματική προσέγγιση.

Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων και επίλυσης συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Ο Ανδρέας Στεργίου είναι καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ο Θεόδωρος Τσίκας είναι πολιτικός επιστήμονας-ειδικός στις διεθνείς σχέσεις. Ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης είναι καθηγητής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διεθνών οργανισμών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.