«Η Τουρκία επανεκτιμά ουσιαστικά τη φιλοδυτική εξωτερική της πολιτική;» Η ερώτηση του Fareed Zakaria στον σύμβουλο εθνικής ασφάλειας του Joe Biden, Jake Sullivan, στις 4 Ιουνίου, με έκανε να ανεβάσω την ένταση της τηλεόρασης. Η απάντηση του Sullivan ήταν συναρπαστική:
«Η εικόνα είναι πιο περίπλοκη από αυτή την ιδέα ότι η Τουρκία έχει περάσει σε κάποια άλλη στήλη. Διαμορφώνουν μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, αλλά μια εποικοδομητική σχέση μαζί τους ακόμη και στον αμυντικό χώρο, όπου το κύριο αίτημα του Προέδρου Ερντογάν προς τον Πρόεδρο Μπάιντεν είναι οι ΗΠΑ να παράσχουν αεροπλάνα F-16, κάτι που ο Πρόεδρος Μπάιντεν είπε ότι θα ήθελε να κάνει».
Και για άλλη μια φορά, οι πωλήσεις F-16 στην Τουρκία έγιναν ένα θέμα της κορυφής της ημερήσιας διάταξης πριν από τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους. Δεδομένου ότι αυτό το θέμα φαίνεται να τραβάει περισσότερο από το μερίδιο της προσοχής του, ας δούμε τι γνωρίζουμε μετά το Βίλνιους:
Σουηδία και F-16
Ο στόχος της εξασφάλισης της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ από το Βίλνιους ματαιώθηκε από την Τουρκία. Η κλήση μεταξύ των Προέδρων Μπάιντεν και Ερντογάν την Κυριακή πριν από τη σύνοδο κορυφής ήταν μια κομβική στιγμή. Δεδομένου ότι ήταν προγραμματισμένο να συναντηθούν τρεις ημέρες αργότερα, μια τέτοια κλήση ήταν πιθανότατα προγραμματισμένη να «σφραγίσει τη συμφωνία» και να αφήσει τον Πρόεδρο Μπάιντεν να διεκδικήσει τα εύσημα για τη διασφάλιση της ένταξης της Σουηδίας.
Αντίθετα, ο Ερντογάν επανέλαβε την αδιαλλαξία του και μάλιστα πρόσθεσε ένα νέο αίτημα: βοήθεια των ΗΠΑ στις ενταξιακές συνομιλίες της Τουρκίας στην ΕΕ. Είναι ένα από τα ανοιχτά μυστικά της Ουάσιγκτον, DC ότι αυτή η κλήση δεν πήγε καλά και ότι ο πρόεδρος Μπάιντεν δεν ήταν ευχαριστημένος. Είναι ενδιαφέρον ότι το κύριο άρθρο στον ειδησεογραφικό ιστότοπο Axios το επόμενο πρωί επικεντρώθηκε στην «ταχεία ιδιοσυγκρασία του Προέδρου Μπάιντεν». Ισχυρίστηκε ότι αυτή η ιδιοσυγκρασία αφήνει ορισμένους βοηθούς να προσπαθήσουν να αποφύγουν να συναντηθούν μόνοι μαζί του και ότι έχει εκραγεί στους υπαλλήλους λέγοντας “Θεέ διάολο, πώς δεν το ξέρεις αυτό;” και «Μην με κοροϊδεύεις!» Μπορούμε μόνο να φανταστούμε με πλάκα ποιος ήταν ο στόχος αυτής της ιδιοσυγκρασίας μετά το τηλεφώνημα με τον Ερντογάν.
Η δυστυχία του προέδρου πρέπει να μεταδόθηκε με αβέβαιους όρους στον Ερντογάν, ο οποίος δήλωσε την υποστήριξή του στην ένταξη της Σουηδίας χωρίς νέες εκ των προτέρων παραχωρήσεις την επόμενη κιόλας μέρα.
Ο Howard Eissenstat, ειδικός στην Τουρκία στο Πανεπιστήμιο St Lawrence και στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής, έχει επισημάνει ότι ο Ερντογάν είναι μάστερ στη «θορυβώδη διπλωματία – πολύ φλας για τους τίτλους, πολύ λίγο ουσιαστικό αποτέλεσμα».
Έτσι, σχεδόν δύο εβδομάδες μετά το Βίλνιους και μετά από αμέτρητους τίτλους που διακήρυξαν «συμφωνίες» και συζητούσαν λεπτομέρειες για υποτιθέμενες συμφωνίες, η Σουηδία εξακολουθεί να μην είναι μέλος του ΝΑΤΟ και η κυβέρνηση δεν έχει εξασφαλίσει την άδεια του Κογκρέσου για πώληση F-16 στην Τουρκία. Και είναι σημαντικό να είμαστε σαφείς εδώ, δεν είναι μόνο ο γερουσιαστής Μπομπ Μενέντεζ που διατηρεί την ισχύ. Με τον Ερντογάν να ισχυρίζεται ανειλικρινά ότι πρέπει να περιμένει μέχρι τον Οκτώβριο για να συνέλθει εκ νέου το τουρκικό κοινοβούλιο, το δράμα σχετικά με την ένταξη της Σουηδίας και το τι απαιτεί η Τουρκία σε αντάλλαγμα φαίνεται να συνεχιστεί μέχρι το φθινόπωρο.
Η συμβατική «λαϊκή» σοφία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις υποστηρίζει ότι οποιοδήποτε όφελος για τον ένα γίνεται μόνο εις βάρος του άλλου. Έτσι, ενώ το τσακωμό για τις εικασίες ότι η Ελλάδα με κάποιο τρόπο έχασε στο Βίλνιους είναι σε κάποιο βαθμό κατανοητό, είναι επίσης λάθος.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία και μπορεί να μην υπάρξει συμφωνία μέχρι το φθινόπωρο. Ο απώτερος στόχος της πολιτικής συζήτησης για τα F-16 προς την Τουρκία δεν ήταν η τιμωρία της Άγκυρας, αλλά η αναγκαστική αλλαγή πολιτικής.
Με κάθε ένδειξη, η πολιτική αλλάζει. Βγαίνοντας από το Βίλνιους, η κυβέρνηση Μπάιντεν εντάχθηκε στο Κογκρέσο για να αναβαθμίσει την αποκλιμάκωση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας σε μια πολιτική προτεραιότητα εξίσου – αν όχι μεγαλύτερη – σε σημασία με την επέκταση της Συμμαχίας του ΝΑΤΟ.
Σε πολλές αναγνώσεις στον Λευκό Οίκο που οδήγησαν στο Βίλνιους (κυρίως μετά από κλήσεις μεταξύ του Προέδρου Μπάιντεν και του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Πρόεδρο Ερντογάν και μια κλήση μεταξύ του Τζέικ Σάλιβαν και του εκπροσώπου του Ερντογάν) η κυβέρνηση Μπάιντεν περιέγραψε τη «διατήρηση της σταθερότητας στο Αιγαίο» ως «σημαντική» και ως «κοινή προτεραιότητα». Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ εργάστηκε υπερωρίες για να ενημερώσει τόσο στο Κογκρέσο όσο και στην ελληνοαμερικανική διασπορά ότι ενδιαφέρεται για το Αιγαίο.
Η διοίκηση συνειδητοποίησε καθυστερημένα ότι πρέπει να δώσει περισσότερα από λόγια σε αυτό το μέτωπο. Αλλά όπως λέει και η παροιμία, κάλλιο αργά παρά ποτέ. Έρχεται αλλαγή πολιτικής. Χάρη στην επιμονή του Κογκρέσου – ειδικά αυτή του γερουσιαστή Μενέντεζ – η κυβέρνηση θα πρέπει να αποδείξει ότι η Τουρκία θα λογοδοτήσει εάν θέσει σε κίνδυνο την προτεραιότητα των ΗΠΑ για «σταθερότητα στο Αιγαίο». Όπως συνέβη με τα F-35 προς την Τουρκία, η αναστολή ή η ακύρωση οποιασδήποτε συμφωνίας όπλων θα είναι συνώνυμη με την «υπευθυνότητα». Ο Ερντογάν φαίνεται ότι το έχει αντιληφθεί, δηλώνοντας ότι δεν υπάρχει κανένα σχέδιο χρήσης τουρκικών F-16 εναντίον της Ελλάδας.
Αλλά όπως υποστήριξε ο Αμερικανός συγγραφέας Robert Heinlein: «Ποτέ μην απευθύνεσαι στην καλύτερη φύση ενός ανθρώπου. Μπορεί να μην έχει ένα. Η επίκληση του προσωπικού του συμφέροντος σάς δίνει περισσότερο μοχλό». Το δεύτερο σκέλος μιας αλλαγής πολιτικής ενισχύει τον αποτρεπτικό παράγοντα της Ελλάδας. Πριν από δεκαετίες, είχαμε την αναλογία 7:10 στη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ προς την Ελλάδα και την Τουρκία. Σήμερα, βρισκόμαστε στα πρόθυρα των ΗΠΑ να προωθήσουν ένα ποιοτικό στρατιωτικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα. Με F-35, Rafales και τον δικό της αναβαθμισμένο στόλο F-16, η Αθήνα δεν θα χρειάζεται να βασίζεται σε «υποσχέσεις», καθυστερημένη απόδοση ευθυνών ή να ανησυχεί για το ποιος βρίσκεται στο Οβάλ Γραφείο μια συγκεκριμένη στιγμή.
Ο Ερντογάν σίγουρα θα προσπαθήσει να κάνει περισσότερες παραχωρήσεις από την κυβέρνηση Μπάιντεν. Υπάρχουν επίσης Αμερικανοί αξιωματούχοι που ανεξήγητα και αδικαιολόγητα καθυστερούν την επίσημη κοινοποίηση της συμφωνίας της Ελλάδας για τα F-35 παρά την υπογραφή του Κογκρέσου. Και η κυβέρνηση φαίνεται να αγνοεί την αδιαλλαξία της Τουρκίας στο Κυπριακό – σε σημείο που στη σκοτεινή επέτειο της εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο, ο υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken κάλεσε τους υπουργούς Εξωτερικών της ΕΕ, με τον Υπουργό Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας παρών, να υποστηρίξουν την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Φαίνεται ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν μαθαίνει σιγά σιγά, αλλά οι Αμερικανοί αξιωματούχοι θα ξυπνήσουν μια μέρα και θα θυμηθούν ότι η Κυπριακή Δημοκρατία και η Ελλάδα έχουν βέτο σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις ΕΕ-Τουρκίας.
Ο Οκτώβριος είναι ακόμη πολύς μακριά και στην περιοχή που επινόησε το δράμα είναι βέβαιο ότι θα έχουμε πολύ περισσότερα από αυτό.
Ο Έντι Ζεμενίδης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Ελληνοαμερικανικού Συμβουλίου Ηγεσίας (HALC).