Μετά την απομάκρυνση της Τουρκίας από τους δυτικούς συμμάχους, ο Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν άλλαξε ρότα με κινήσεις που ευχαρίστησε τις ΗΠΑ και αναστάτωσε τη Ρωσία, μια ανατροπή που στοχεύει εν μέρει στην αναστροφή της οικονομικής ύφεσης της χώρας του και στην τόνωση των ξένων επενδύσεων.
Η επανεξέταση της εξωτερικής πολιτικής είναι μέρος μιας ευρύτερης αναβαθμονόμησης από τον Ερντογάν έξι εβδομάδες μετά την επανεκλογή του: άλλαξε επίσης πορεία στην οικονομία, αντιστρέφοντας ανορθόδοξες χρηματοοικονομικές πολιτικές που ευθύνονται για τον φυγόπονο πληθωρισμό και την κατάρρευση του νομίσματος της Τουρκίας.
Οι δεσμοί του Ερντογάν με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν έχουν επιβαρύνει τις σχέσεις της Τουρκίας με τους παραδοσιακούς δυτικούς συμμάχους της εδώ και χρόνια, μαζί με άλλους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της ανησυχίας για την ολοένα και πιο αυταρχική διακυβέρνησή του.
Αλλά το νεύμα έγκρισης του Ερντογάν τη Δευτέρα για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ –μια κίνηση στην οποία αντιστεκόταν επί μήνες– χαιρετίστηκε από τους δυτικούς ηγέτες που προσπάθησαν να ενισχύσουν τη συμμαχία στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ο πιο θερμός τόνος ήταν σε αντίθεση με την απάντηση της Μόσχας την περασμένη εβδομάδα, όταν η Άγκυρα επέτρεψε στον Πρόεδρο Volodymyr Zelenskiy να πάρει στο σπίτι πέντε Ουκρανούς διοικητές που κρατούνταν στην Τουρκία σύμφωνα με τους όρους μιας συμφωνίας ανταλλαγής κρατουμένων.
Καταγγέλλοντας την κίνηση ως παραβίαση της συμφωνίας με την Τουρκική μεσολάβηση, η Μόσχα είπε ότι η Άγκυρα είχε υποσχεθεί να κρατήσει τους διοικητές στην Τουρκία και παραπονέθηκε ότι δεν είχε ενημερωθεί.
Οι αναλυτές πιστεύουν ότι οι κινήσεις του Ερντογάν – συμπεριλαμβανομένης της δήλωσης υποστήριξής του για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ – δεν ήταν τυχαίες.
«Υπήρχε μια αντίληψη τα τελευταία χρόνια ότι η τουρκο-ρωσική σχέση είχε πάει πολύ μακριά. Αυτό υποδηλώνει μια ξεκάθαρη εξισορρόπηση», δήλωσε ο Galip Dalay στο think-tank του Chatham House.
Ένα από τα κύρια κίνητρα είναι η προσπάθεια της Τουρκίας να βγει από την οικονομική ύφεση και να αναζωογονήσει τις ξένες επενδύσεις, πρόσθεσε ο Dalay, σημειώνοντας ότι οι τεταμένοι δεσμοί με τη Δύση είχαν περιορίσει την οικονομία και τις επενδυτικές ροές. Ενώ η Τουρκία έχει αρχίσει να προσελκύει αραβικές επενδύσεις στον Κόλπο, χρειάζονται περισσότερες, είπε.
«Η Τουρκία δεν θέλει να πληγωθεί πολύ η σχέση Τουρκίας-Ρωσίας, αλλά αυτό θα έχει αναπόφευκτα αντίκτυπο στις σχέσεις. Μετά τις εκλογές ο Ερντογάν αισθάνεται ότι έχει περισσότερα περιθώρια ελιγμών».
Το γραφείο επικοινωνίας της τουρκικής προεδρίας δεν απάντησε αμέσως σε αίτημα για σχολιασμό.
F-16, tavel χωρίς βίζα
Μια μέρα αφότου η Άγκυρα έδωσε το πράσινο φως για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η Ουάσιγκτον δήλωσε ότι θα προχωρήσει στη μεταφορά μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία σε συνεννόηση με το Κογκρέσο. Η Τουρκία είχε δηλώσει τον Οκτώβριο του 2021 ότι ήθελε να αγοράσει τα μαχητικά και σχεδόν 80 κιτ εκσυγχρονισμού για τα υπάρχοντα πολεμικά αεροσκάφη της.
Τόσο οι Τούρκοι αξιωματούχοι όσο και η κυβέρνηση Μπάιντεν έχουν απορρίψει οποιαδήποτε πρόταση ότι η έγκριση της Άγκυρας για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ συνδέεται με την πώληση F-16 τους μήνες των συνομιλιών για την αντιμετώπιση της τουρκικής αντιπολίτευσης.
Ανώτερος Τούρκος αξιωματούχος είπε στο Reuters ότι η Τουρκία δεν θα βλάψει τους δεσμούς της με τη Ρωσία βελτιώνοντας παράλληλα τις σχέσεις με τη Δύση, προσθέτοντας ότι η Δύση χρειάζεται να στηρίξει την Τουρκία στις οικονομικές της ανάγκες.
Οι δεσμοί του Ερντογάν με τον Πούτιν φαίνονται μεγάλοι στη διπλωματία γύρω από τον πόλεμο στην Ουκρανία, βοηθώντας τον να συνάψει συμφωνία για την ασφαλή εξαγωγή σιτηρών από τα λιμάνια της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα.
Αλλά αυτή η συμφωνία, από την οποία η Μόσχα απείλησε να εγκαταλείψει λόγω της αθέτησης της υπόσχεσης της Δύσης να άρει τα εμπόδια στις ρωσικές εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων, πρόκειται να λήξει στις 17 Ιουλίου.
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε τη Δευτέρα ότι δεν υπάρχουν σχέδια για συνάντηση του Πούτιν με τον Ερντογάν για να συζητήσουν την ανανέωση της συμφωνίας και δεν είναι γνωστό πότε ο Πούτιν μπορεί να επισκεφθεί την Τουρκία.
Η Άγκυρα ήταν σημαντική για τη Μόσχα καθώς ο Ερντογάν αρνήθηκε να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία. Οι πτήσεις και το εμπόριο συνεχίστηκαν και η Τουρκία είναι σπάνιος πελάτης για το ρωσικό φυσικό αέριο.
Η Μόσχα, επίσης, ήταν σημαντική για την Άγκυρα ως εμπορικός εταίρος και κύρια πηγή εσόδων από τον τουρισμό, και κατασκευάζει επίσης τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας.
Εν όψει των σκληρών προεδρικών εκλογών στην Τουρκία τον Μάιο, η Μόσχα επέτρεψε επίσης στην Άγκυρα να αναβάλει έως και 4 δισεκατομμύρια δολάρια του λογαριασμού της για εισαγωγές φυσικού αερίου για πρώτη φορά φέτος, ανακουφίζοντας την πίεση στα φθίνοντα συναλλαγματικά αποθέματα.
«Γυαλιά με ροζ απόχρωση»
Το Κρεμλίνο είπε ότι σκοπεύει να αναπτύξει σχέσεις με την Τουρκία «παρά όλες τις διαφωνίες».
«Η Τουρκία μπορεί να προσανατολιστεί προς τη Δύση, γνωρίζουμε ότι στην ιστορία της Δημοκρατίας της Τουρκίας υπήρξαν περίοδοι έντονου προσανατολισμού προς τη Δύση, υπήρξαν περίοδοι λιγότερο έντονου προσανατολισμού», είπε ο Πεσκόφ.
«Αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι… κανείς δεν θέλει να δει την Τουρκία στην Ευρώπη, εννοώ τους Ευρωπαίους. Και εδώ οι Τούρκοι εταίροι μας δεν πρέπει να φορούν γυαλιά με ροζ απόχρωση».
Η προσπάθεια της Τουρκίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παγώσει εδώ και χρόνια μετά την έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών το 2005. Το 2009, η Κύπρος μπλόκαρε έξι από τα 35 κεφάλαια που πρέπει να ολοκληρώσει η Τουρκία ως μέρος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της στην ΕΕ.
Οι αναλυτές πιστεύουν ότι εκτός από το ταξίδι χωρίς βίζα για τους Τούρκους, ο Ερντογάν θέλει στενότερες εμπορικές διευθετήσεις με την ΕΕ, ακόμη και αν η ένταξη παραμένει μακρινή προοπτική, που συνδέεται με την πρόοδο στη δημοκρατία και άλλα ζητήματα.
Πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν δείξει ελάχιστο ενθουσιασμό για την αναβίωση της διαδικασίας.
«Η Τουρκία θέλει η Ευρωπαϊκή Ένωση να παίξει ρόλο στην οικονομική ανάκαμψη. «Ας αναζωογονήσουμε τις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ» είναι ένας έμμεσος τρόπος να το πούμε αυτό», δήλωσε ο Εβρέν Μπαλτά, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Ozyegin.