Στις 30 Ιανουαρίου συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από την υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάνης (γνωστή και ως Σύμβαση για την ανταλλαγή ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών) για την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η συμφωνία αυτή περιλήφθηκε στην ομώνυμη συνθήκη (Συνθήκη της Λωζάνης), η οποία καθόριζε τα σύνορα και ρύθμιζε τις σχέσεις των δύο χωρών τον περασμένο αιώνα.
Είτε θεωρείται επιτυχία είτε όχι, το αποτέλεσμα της ταυτόχρονης εκδίωξης 1,2 εκατομμυρίου Ορθοδόξων Ελλήνων από την Τουρκία και 400.000 Μουσουλμάνων από την Ελλάδα άλλαξε ριζικά την Ελλάδα και την πορεία του Ελληνισμού. Άλλαξε και την Τουρκία, σε μικρότερο βαθμό, και συνεχίζει να επηρεάζει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Παραμένει ένα εξέχον γεγονός στις μνήμες μεγάλου μέρους του πληθυσμού και στις δύο χώρες και, για την Ελλάδα, στοιχείο ενός συλλογικού τραύματος που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο.
Ενώ η μέρα πέρασε σχεδόν απαρατήρητη τόσο από τις κυβερνήσεις όσο και από τα μέσα ενημέρωσης, όσοι θέλουν να θυμούνται, να προβληματιστούν και να μάθουν για τα γεγονότα εκείνης της εποχής μπορούν να βρουν πολλές πηγές. Στην Ελλάδα, όπου οι πρόσφυγες και οι απόγονοί τους αποτελούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, η μνήμη της ανταλλαγής, η εγκατάσταση σε άγνωστα μέρη, η καταστροφή μιας ελληνικής παρουσίας χιλιάδων ετών στις ανατολικές ακτές του Αιγαίου, στον Πόντο. και στην ενδοχώρα, είναι ζωντανός και καλά.
Η μεγάλη έκθεση «Μικρασιατικός Ελληνισμός: Ημέρα – Καταστροφή – Εκτοπισμός – Αναγέννηση», που διοργανώθηκε από το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (έως 12 Φεβρουαρίου), συγκεντρώνει τις μνήμες και τον πλούτο ενός χαμένου κόσμου, με περισσότερα από 1.000 εκθέματα και πάνω από 500 φωτογραφίες από πολλές γνωστές, αλλά και άγνωστες, προσωπικές πηγές.
Σε συνδυασμό με τον κατάλογο και τον συνοδευτικό τόμο «Μικρασιατικός Ελληνισμός: Δοκίμια και προβληματισμοί», ο οποίος περιέχει 32 δοκίμια με συνεισφορά διακεκριμένων ιστορικών και ερευνητών από την ελληνική και διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα για όλες τις πτυχές του θέματος, καταγράφουν τον χαμένο κόσμο, η ανασυγκρότηση, ο σπόρος της επιβίωσης, η ξένη βοήθεια, η τιτάνια εθνική προσπάθεια (με τις σωστές κινήσεις και τα λάθη της) και η πορεία προς το σήμερα. Ουσιαστική συμβολή σε αυτή την αφήγηση είναι η βιντεοεγκατάσταση στο τέλος, όπου 14 νέοι, απόγονοι προσφύγων της εποχής, μιλούν για τη Μικρά Ασία «δική τους», αυτή που κληρονόμησαν από τις ιστορίες, τις περιπέτειες, τη μουσική, τις γεύσεις. , την πίκρα, τα τραύματα και τη νοσταλγία της γιαγιάς και του παππού, των θείων και των γειτόνων τους.
Σε αυτό το βίντεο των νέων ανθρώπων της διπλανής πόρτας, καταλαβαίνουμε το βάθος του πόνου και του πλούτου που φέρνουν στην Ελλάδα, αλλά και τι βρίσκουμε στις αφηγήσεις των προσφύγων και από τις δύο πλευρές: τη βαθιά συγκίνηση που μοιράζονται όταν συναντούν αυτούς που « αντάλλαξαν» προς την αντίθετη κατεύθυνση, με Τούρκους που συχνά μιλούσαν μόνο ελληνικά και κουβαλούσαν τα δικά τους δεινά όταν τοποθετήθηκαν στις χαμένες πατρίδες των Ελλήνων. Η ανθρώπινη διάσταση, η μοίρα των ανθρώπων που έχουν πιαστεί στους τροχούς της ιστορίας, παραμένει στη μνήμη τους, άσχετα αν αγνοείται σε «επίσημες» αφηγήσεις και καθημερινές ειδήσεις.