Ο Robert Keohane ήταν ένας από τους πρώτους που αμφισβήτησε τη θεωρία της «ηγεμονικής σταθερότητας», όπου η εξουσία δεν είναι πλέον το μονοπώλιο μιας ηγεμονικής χώρας, αλλά διαχέεται μέσω της αλληλεξάρτησης των κρατών. Ο ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον μιλά στην Καθημερινή και εξηγεί πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει υπονομεύσει τη δύναμη των διεθνών θεσμών. Είναι η πτώση της ρωσικής ισχύος ο παράγοντας που κάνει τη Ρωσία ακόμη πιο επικίνδυνη;
«Δεν έχουμε συνεκτικούς, ισχυρούς πολυμερείς θεσμούς», λέει ο καθηγητής Keohane. «Ακόμα κι αν αφήσουμε στην άκρη τις χώρες του Νότου, που μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικά συμφέροντα, δεν υπάρχει ένας περιεκτικός οργανισμός στον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία να μπορούν να συνεργαστούν αποτελεσματικά».
Οι διεθνείς θεσμοί λειτουργούν όπου τα κράτη μέλη έχουν ισχυρά κοινά συμφέροντα. Ο καθηγητής παρατηρεί: «Κοιτάξτε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπήρξε εξαιρετικά ισχυρή και έχει αψηφήσει επανειλημμένα τις προβλέψεις για την κατάρρευσή της, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής κρίσης, την οποία κατάφερε – πολύ σκληρό για την Ελλάδα, αλλά πέτυχε».
Ρωτάμε τον Keohane εάν, 30 χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, πιστεύει ότι η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ του ανατολικού και του δυτικού μπλοκ έχει αλλάξει ξανά.
«Η μεγάλη διαφορά με το 1990 είναι ότι η Κίνα είναι μια ισχυρή χώρα. Ήταν μια πολύ αδύναμη, φτωχή και εξαρτημένη χώρα. Και τώρα εξαρτάται πολύ από το εμπόριο με τη Δύση. Έχει πολλά τρωτά σημεία, αλλά έχει πολλά δυνατά σημεία και είναι πολύ ισχυρό τεχνολογικά», απαντά ο Keohane. «Η δεύτερη μεγάλη διαφορά είναι ότι η Ρωσία είναι πολύ πιο αδύναμη με μια μικρή οικονομία. Είναι περίπου όσο η Καλιφόρνια. Διαθέτει πυρηνικά όπλα, αλλά και στρατό που μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία συνειδητοποιούμε ότι είναι αρκετά αναποτελεσματικό και παραπλανημένο από ένα κακό σύστημα διακυβέρνησης. Η Ρωσία είναι πολύ αδέξια. Έχει αταβιστικές αντιλήψεις για τον ρόλο της στον κόσμο και αυτές το κάνουν επικίνδυνο ηθοποιό, όχι ισχυρό. Στην παγκόσμια πολιτική, οι πιο επικίνδυνοι παράγοντες είναι οι πιο αδύναμοι», σημειώνει, αναφέροντας ένα ισχυρό ιστορικό παράδειγμα: «Η Αυστροουγγαρία ήταν ένας επικίνδυνος παράγοντας το 1914, όχι επειδή ήταν ισχυρή, αλλά επειδή προσπαθούσε απεγνωσμένα να διατηρήσει την πολυεθνική της αυτοκρατορία και ως εκ τούτου πρόθυμοι να ρισκάρουν. Η Ρωσία είναι επικίνδυνη γιατί είναι αδύναμη. Η Κίνα είναι επικίνδυνη γιατί είναι δυνατή».
Σύμφωνα με τον καθηγητή Keohane, αυτή η εικόνα αντικατοπτρίζει επίσης τη θεωρία της «ηγεμονικής σταθερότητας»: «Η άποψη του Robert Gilpin είναι ότι όταν έχεις την άνοδο μιας μεγάλης δύναμης από μια πρώην υποδεέστερη κατάσταση σε μια ισχυρή κατάσταση, αυτό είναι ένα σημείο κινδύνου στην Σύστημα. Η αναδυόμενη δύναμη όχι μόνο έχει χάσει το καθεστώς της αλλά και την επικράτειά της, γι’ αυτό και την εκμεταλλεύτηκαν. Όταν γίνει ξανά δυνατή, θέλει να αποκαταστήσει την κατάστασή της».
Θα μπορούσε αυτή η ανασφάλεια να οδηγήσει τη Ρωσία στη χρήση πυρηνικών όπλων; «Πάντα φοβάμαι κάθε φορά που έχουμε κράτη με πυρηνικά όπλα που χάνουν έναν πόλεμο», εξηγεί. «Πρέπει να ανησυχείτε, αλλά είναι πολύ δύσκολο να δούμε πώς θα μπορούσαν να κερδίσουν χρησιμοποιώντας πυρηνικά όπλα. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τακτικά πυρηνικά όπλα για να καταστρέψουν μέρος του ουκρανικού στρατού, αλλά το πρόβλημά τους με την Ουκρανία είναι ότι δεν μπορούν να κυβερνήσουν. Η Ρωσία πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει τρόπος να ελέγξει όλη την Ουκρανία».
Πώς θα μπορούσε να βρεθεί μια νέα, μεταπολεμική ισορροπία; «Μαζί με τον Τζόζεφ Νάι, είπαμε ότι η ασύμμετρη αλληλεξάρτηση είναι πηγή δύναμης. Αυτό σημαίνει ότι αν εξαρτάσαι περισσότερο από μένα παρά εγώ από σένα, τότε είσαι ευάλωτος σε πράξεις. Γιατί οι Γερμανοί δεν διάβαζαν αυτό το βιβλίο («Ισχύς και αλληλεξάρτηση») κάθε χρόνο; Γιατί η Μέρκελ δεν αποστήθισε το βιβλίο μας; Δεν το έκανε και έκαναν μια τεράστια γκάφα καθώς εξαρτήθηκαν από το ρωσικό αέριο. Δεν πήραν το μάθημα. Επιδίωξαν ανόητα τον πλούτο χωρίς να ανησυχούν για την ευαλωτότητα.
Έτσι, το μεγάλο μάθημα είναι ότι αν θέλετε να αποτρέψετε νέες συγκρούσεις, θα πρέπει πάντα να αναρωτιέστε για τις ασυμμετρίες της αλληλεξάρτησης. Και αν βρείτε κάποιους που είναι εναντίον σας, ρωτήστε: Είμαι ευάλωτος ή είμαι απλώς ευαίσθητος; Η Ευρώπη ήταν απλώς ευαίσθητη στην εξάρτηση από το πετρέλαιο, αλλά ήταν ευάλωτη στην εξάρτησή της από το φυσικό αέριο επειδή δεν είχε εναλλακτικές λύσεις».