BELEM, Βραζιλία – Γράφω σήμερα από τη Βραζιλία για να εγκαινιάσει μια νέα σειρά στηλών για την Καθημερινή. Οι στήλες μου τους επόμενους μήνες θα συζητήσουν τις δραματικές αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη στην παγκόσμια οικονομία και πώς αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν την Ελλάδα. Το πιο σημαντικό, θα αναλύσω πώς θα πρέπει να εφαρμοστούν νέες μορφές παγκόσμιας συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, της Κίνας, των ΗΠΑ, της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και του υπόλοιπου κόσμου, για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων κρίσεων του κόσμου.
Οι μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις περιλαμβάνουν τους μεγάλους κινδύνους περιβαλλοντικής καταστροφής. τις αυξανόμενες ανισότητες στις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο· και η έξαρση νέων τεχνολογιών που απειλούν να αναστατώσουν τον κόσμο εάν αυτές οι τεχνολογίες δεν χρησιμοποιηθούν και δεν ελέγχονται σωστά.
Η Βραζιλία είναι στην πραγματικότητα ένα εξαιρετικό μέρος για να ξεκινήσει η νέα στήλη. Στις αρχές του νέου έτους, ο Πρόεδρος Λούλα ντα Σίλβα, ο οποίος ήταν εξαιρετικός πρόεδρος την περίοδο 2003-2010, επέστρεψε στα καθήκοντά του μετά τη νίκη του στις εκλογές τον Οκτώβριο. Ο Λούλα δεν θα είναι μόνο ένας αποτελεσματικός ηγέτης της Μπραζίλια, αλλά και ένας σημαντικός παγκόσμιος ηγέτης. Το 2024, η Βραζιλία θα αναλάβει την Προεδρία της G20.
Ήμουν στη Μπραζίλια την περασμένη εβδομάδα για να συναντήσω την εξαιρετική του νέα οικονομική ομάδα. Οι καλοθελητές του Λούλα ξεχύθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα σε μια αναβίωση ελπίδας για τη Βραζιλία μετά από τέσσερα χρόνια καταστροφικής διακυβέρνησης υπό τον δεξιό προκάτοχό του, Ζαΐρ Μπολσονάρου, ο οποίος έφυγε από τη Βραζιλία για τη Φλόριντα την παραμονή της ορκωμοσίας του Λούλα.
Δυστυχώς, ο Μπολσονάρο άφησε επίσης πίσω του έναν όχλο που έσπασε κυβερνητικά κτίρια γραφείων μία εβδομάδα μετά την ορκωμοσία του Προέδρου Λούλα. Συνελήφθησαν περίπου 1.500 άτομα.
Οι τακτικές του όχλου δεν θα σταματήσουν τον Λούλα, ούτε θα έχουν μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα στις ΗΠΑ, όπου παρόμοιοι ελιγμοί του Ντόναλντ Τραμπ στις 6 Ιανουαρίου 2021 έκλεισαν επίσης. Και στις δύο περιπτώσεις, οι δημαγωγοί πολιτικοί χρησιμοποίησαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ξεσηκώσουν έναν όχλο. Και στις δύο περιπτώσεις, ο όχλος καταπνίγηκε μέσα στην ημέρα.
Οι βαθιές οικονομικές αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη στον κόσμο δεν μπορούν και δεν πρόκειται να σταματήσουν από όχλους. Η πραγματική μας πρόκληση είναι να κατανοήσουμε αυτές τις βαθύτερες αλλαγές, ώστε να μπορέσουμε να τις διαχειριστούμε για το κοινό καλό. Η Ελλάδα, φυσικά, θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην καθοδήγηση και τη διαχείριση αυτών των παγκόσμιων αλλαγών, ως το σπίτι της δυτικής δημοκρατίας και μια ζωτικής σημασίας γέφυρα που συνδέει Ευρώπη, Αφρική και Ασία. Έλληνες επιστήμονες και μηχανικοί βοηθούν στην έναρξη της νέας ψηφιακής εποχής.
Η μεγαλύτερη παγκόσμια κρίση σήμερα είναι γεωπολιτική. Δεν βρισκόμαστε πλέον σε έναν κόσμο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, ή ακόμη και σε έναν κόσμο διχασμένο μεταξύ των ΗΠΑ και της ανταγωνιστικής τους Κίνας. Έχουμε ήδη εισέλθει σε έναν πραγματικά πολυπολικό κόσμο, στον οποίο κάθε περιοχή έχει τα δικά της ζητήματα και τον δικό της ρόλο στην παγκόσμια πολιτική. Καμία χώρα και καμία περιοχή δεν μπορεί ή δεν πρέπει πλέον να καθορίζει τη μοίρα άλλων. Αυτό είναι ένα περίπλοκο και θορυβώδες γεωπολιτικό περιβάλλον – χωρίς χώρα, περιοχή ή συμμαχία υπεύθυνη για τα υπόλοιπα.
Η διαχείριση ενός πολυπολικού κόσμου είναι γεμάτη δυσκολίες. Χρειαζόμαστε επειγόντως πολύ περισσότερο διάλογο μεταξύ των εθνών και να προχωρήσουμε πέρα από την απλοϊκή προπαγάνδα των δικών μας κυβερνήσεων. Στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, βομβαρδιζόμαστε καθημερινά με γελοίες επίσημες αφηγήσεις, οι περισσότερες προερχόμενες από την Ουάσιγκτον, ότι η Ρωσία είναι καθαρό κακό, ότι η Κίνα είναι η μεγαλύτερη απειλή για τον κόσμο και ότι μόνο το ΝΑΤΟ μπορεί να μας σώσει.
Αυτές οι αφελείς ιστορίες αποτελούν μεγάλο εμπόδιο για την πραγματική παγκόσμια επίλυση προβλημάτων. Μας παγιδεύουν σε λανθασμένες νοοτροπίες, ακόμα και σε πολέμους που δεν έπρεπε ποτέ να γίνουν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία πρέπει να σταματήσει επειγόντως με διαπραγματεύσεις παρά με στρατιωτική κλιμάκωση.
Όταν τα μεγάλα έθνη αποδεχτούν την πραγματικότητα ενός πολυπολικού κόσμου, θα είμαστε σε θέση να λύσουμε προβλήματα που μέχρι στιγμής μας διέφευγαν. Μόνο ο αληθινός διάλογος και η οικοδόμηση συναίνεσης μεταξύ των εθνών και μεταξύ των περιφερειών μπορούν να επιφέρουν μια ασφαλή ειρήνη. Στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, η μελλοντική ασφάλεια και ευημερία βρίσκεται στη συνεργασία και όχι στην αντιπαράθεση μεταξύ Ευρωπαίων, Αράβων, Τούρκων, Ιρανών και άλλων, για να ξεπεραστούν οι αρχαίες και πρόσφατες εχθρότητες.
Στην πρόσφατη συγκέντρωση στο COP27 στο Sharm-el-Sheikh, ηγέτες της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής συγκεντρώθηκαν για να προστατεύσουν την περιοχή από την παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Οι ηγέτες αναγνώρισαν ότι η επείγουσα αποστολή της διατήρησης του «λίκνου του πολιτισμού» πρέπει να αντικαταστήσει τους συνεχιζόμενους ανταγωνισμούς και εντάσεις.
Οι στρατιωτικές λύσεις δεν μπορούν να διαδραματίσουν εποικοδομητικό ρόλο στην αντιμετώπιση τέτοιων προκλήσεων. Η ιδέα της επέκτασης του ΝΑΤΟ (ή παρόμοιων συμμαχιών) είναι ένας επικίνδυνος αναχρονισμός, όχι μια πραγματική πηγή περιφερειακής ασφάλειας. Σε τελική ανάλυση, η ώθηση των ΗΠΑ για επέκταση του ΝΑΤΟ στη Γεωργία και την Ουκρανία ήταν που έκανε πολλά για να πυροδοτήσει τον πόλεμο Ρωσίας-Γεωργίας το 2008 και τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας που ξεκίνησε το 2014 και κλιμακώθηκε δραματικά το 2022. Ούτε οι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ Το Βελιγράδι το 1999, η αποτυχημένη 15ετής αποστολή του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν ή ο βομβαρδισμός του ΝΑΤΟ στη Λιβύη το 2011 επιτυγχάνουν οποιουσδήποτε πραγματικούς γεωπολιτικούς στόχους για τις ΗΠΑ ή τον κόσμο.
Η Κίνα, κατά την άποψή μου, δεν είναι η σοβαρή απειλή που παρουσιάζεται τώρα καθημερινά από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, και όλο και περισσότερο από τις Βρυξέλλες. Η Κίνα είναι ένας αρχαίος πολιτισμός 1,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων (σχεδόν ένας στους πέντε στον κόσμο) που στοχεύει στο υψηλό βιοτικό επίπεδο και την τεχνολογική αριστεία όπως άλλες επιτυχημένες χώρες. Θα λύσουμε καλύτερα τα παγκόσμια προβλήματά μας όχι προσπαθώντας μάταια να «περιορίσουμε» την Κίνα, αλλά συνεργαζόμενοι, διαπραγματευόμενοι, εμπορευόμενοι και ναι, ανταγωνιζόμενοι επίσης οικονομικά την Κίνα.
Οι περιβαλλοντικές καταστροφές εντείνονται ραγδαία. Αυτές οι κρίσεις περιλαμβάνουν την κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο. την καταστροφή της βιοποικιλότητας· ρύπανση της γης, του αέρα και των ωκεανών· και τις απειλές για μεγάλα οικοσυστήματα όπως το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, όπου βρίσκομαι σήμερα. Κάθε περιοχή χρειάζεται ένα μονοπάτι για ενέργεια μηδενικού άνθρακα, βιώσιμη χρήση γης και βιώσιμες παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.
Οι λύσεις θα απαιτήσουν υψηλό βαθμό διασυνοριακής συνεργασίας. Οι ενεργειακές λύσεις μηδενικών εκπομπών άνθρακα για την Ευρώπη, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας θα πρέπει να βασίζονται σε ένα διασυνδεδεμένο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας που θα συνδέει όλες αυτές τις περιοχές με ισχύ μηδενικού άνθρακα. Η Ελλάδα θα είναι ένας κρίσιμος κόμβος αυτού του διασυνδεδεμένου δικτύου.
Ο κόσμος αντιμετωπίζει επίσης την πρόκληση των αυξανόμενων ανισοτήτων. Οι κοινωνίες χωρίζονται ανά τάξη, μορφωτικό επίπεδο και τομέα και είδος εργασίας. Οι αυξανόμενες ανισότητες θα πρέπει να ξεπεραστούν μέσω πιο αποτελεσματικών συστημάτων κοινωνικής προστασίας, υψηλότερων προτύπων εργασίας και καλύτερων εκπαιδευτικών ευκαιριών για όλους.
Η τεχνολογική αλλαγή είναι ο βαθύτερος μακροπρόθεσμος μοχλός της παγκόσμιας αλλαγής. Χρειαζόμαστε νέες βιώσιμες τεχνολογίες για να αντιμετωπίσουμε τις αλληλένδετες κρίσεις της κλιματικής αλλαγής, της πείνας, της εκπαίδευσης και της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, θα υποφέρουμε από τις νέες τεχνολογίες σε περίπτωση κακής χρήσης τους. Καθημερινά αντιμετωπίζουμε τις οικονομικές και κοινωνικές διαταραχές και ανισότητες που προκαλούνται από την τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρέπει να χειριστούμε αυτές τις διαταραχές με σύνεση και για το κοινό καλό.
Ο ρυθμός και η κλίμακα των παγκόσμιων αλλαγών –γεωπολιτικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών και τεχνολογικών– είναι άνευ προηγουμένου. Οι αληθινές λύσεις βρίσκονται στην καλύτερη κατανόηση των δυνάμεων που παίζουν, περισσότερη διεθνή συνεργασία και ένα παγκόσμιο πνεύμα επίλυσης προβλημάτων. Η καλύτερη κατανόηση της νέας παγκόσμιας οικονομίας και οι λύσεις στις αυξανόμενες κρίσεις μας θα είναι ο στόχος των νέων μου στηλών τους επόμενους μήνες.
Ο Jeffrey D. Sachs είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, διευθυντής του Κέντρου Βιώσιμης Ανάπτυξης στην Κολούμπια και πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Αειφόρου Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Έχει διατελέσει σύμβουλος τριών γενικών γραμματέων του ΟΗΕ και επί του παρόντος υπηρετεί ως συνήγορος του SDG υπό τον Γενικό Γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες.