Ένα μπολ γεμάτο φακές είναι το πρώτο πράγμα που μου τραβάει το μάτι ανάμεσα στα εργαλεία και τα αρχαία οστρακόνια στο τραπέζι εργασίας της συντηρήτριας αρχαιοτήτων Μαρίνα Μουστάκα. Ρωτάω τι κάνουν εκεί και μου λέει ότι οι φακές είναι ο καλύτερος τρόπος για να φυλάξετε τα ευαίσθητα κειμήλια και ότι το συγκεκριμένο μπολ θα χρησιμοποιηθεί για ένα κυκλαδίτικο είδωλο από τη συλλογή Steinhardt, το οποίο καθαρίζεται επιμελώς στο εργαστήριο του Εφορεία Κυκλαδικών Αρχαιοτήτων.

Το αγαλματίδιο μιας γυναικείας φιγούρας με σταυρωμένα χέρια είναι ένα από τα έξι αντικείμενα που επέστρεψαν στο σπίτι τους πριν από λίγες εβδομάδες μετά την κατάσχεση από τον Αμερικανό δισεκατομμυριούχο Michael Steinhardt το 2021. Οι αρχαιολόγοι που παρέλαβαν τα λείψανα από την προσωρινή τους στάση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Το Μουσείο της Αθήνας ένιωσε τόσο δέος όσο και τεράστια ανακούφιση που θα καταφέρουν επιτέλους να διεκδικήσουν τη θέση τους στο νέο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού που δημιουργείται στο νησί.

«Το μουσείο θα φιλοξενήσει τον μεγαλύτερο αριθμό κυκλαδικών αρχαιοτήτων στον κόσμο», λέει ο έφορος αρχαιοτήτων (ή επιμελητής) Δημήτρης Αθανασούλης καθώς διασχίζουμε τα στενά, δαιδαλώδη δρομάκια της μεσαιωνικής πόλης της Νάξου για να φτάσουμε στο κάστρο (Κάστρο). Το μπροστινό μέρος είναι πάνω στη θάλασσα και το πίσω μέρος είναι καλυμμένο με σκαλωσιές καθώς οι τοίχοι επισκευάζονται.

Καθώς καβαλάμε το ασανσέρ στο Καθολικό Μοναστήρι της Ουρσουλίνης – το οποίο έχει ένα υπέροχο καφενείο – ο Αθανασούλης μας μιλά για την προέλευση του ενετικού κάστρου, το οποίο λέει ότι χρονολογείται από το Βυζάντιο από τότε που τα τείχη χτίστηκαν τον 7ο αιώνα με αρχαία υλικά. Οι Ενετοί πρόσθεσαν μια εκκλησία και κατοικίες, πολλές από τις οποίες κατοικούνται ακόμα και σήμερα, δημιουργώντας ένα συνονθύλευμα εποχών, πολιτισμών και χρήσεων.

Αυτό είναι ένα από τα ιδιαίτερα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάστρου που θέλει να επιδείξει ο διακεκριμένος αρχαιολόγος με τη δημιουργία μιας ομάδας μουσείων αφιερωμένων στους πολιτισμούς των Κυκλάδων, από την προϊστορική εποχή έως τον Μεσαίωνα, ένα έργο αξίας 8,3 εκατομμυρίων ευρώ που βρίσκεται σε εξέλιξη. με κοινοτική και περιφερειακή χρηματοδότηση.

«Δημιουργούμε τρία νέα μουσεία μέσα σε ένα άλλο μουσείο, γιατί το κάστρο είναι από μόνο του μια παράσταση. Με αυτόν τον τρόπο, θέλουμε να κάνουμε το κάστρο ένα εγγενές μέρος της τοπικής κοινότητας και πάλι. Ένα νέο μουσείο έξω από την πόλη θα είχε αποκοπεί από την κοινότητα», λέει ο Αθανασούλης.

Ο Αθανασούλης μας ανεβοκατεβαίνει σκάλες, μέσα από παλιές ξύλινες πόρτες, περνώντας από τεράστιους σάκους με υλικά και εργαλεία οικοδομής, μέσα από κρύπτες και βγαίνει σε ανοίγματα με απίστευτη θέα στο Αιγαίο. Μας μεταφέρει σε σκονισμένους θαλάμους όπου μας δείχνει τμήματα από τρούλους εκκλησιών και τοιχογραφίες που θα κοσμήσουν το Μουσείο Βυζαντινής Νάξου. Περπατάμε στην προσωρινή αρχαιολογική έκθεση και βλέπουμε τη μικρή αλλά σημαντική συλλογή Μαρτίνου που έχει δωρηθεί στο νέο μουσείο, καθώς και τα μοναδικά κυκλαδίτικα κομμάτια που θα εκτεθούν, πριν μπούμε στο παλιό αρχαιολογικό μουσείο, που μοιάζει με σωστή κατασκευή. ιστοσελίδα. Οι εργασίες στους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους γίνονται ταυτόχρονα, ώστε τα μουσεία να παραδοθούν όλα στο κοινό μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια, με ορισμένες αίθουσες να είναι έτοιμες να υποδεχθούν τους επισκέπτες νωρίτερα από άλλες, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο.

Πώς όμως θα αντιμετωπιστούν τα πρακτικά ζητήματα της προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία και η σήμανση, για παράδειγμα, σε ένα χώρο όπου επιτρέπονται μόνο βασικές παρεμβάσεις;

Αυτό είναι το αίνιγμα για τον διάσημο αρχιτέκτονα Στέλιο Κόη και την ομάδα του, που είναι υπεύθυνοι για το σχεδιασμό και των τριών μουσείων και των εκθέσεων τους. Η κεντρική ιδέα, η οποία εξακολουθεί να αναπτύσσεται σε συνεργασία με τους ειδικούς της εφορείας, είναι η ενίσχυση της εμπειρίας του επισκέπτη χωρίς να γίνονται υπερβολικά εμφανείς παρεμβάσεις. «Μου αρέσει να δημιουργώ χώρους που σου αφήνουν μια συγκεκριμένη αίσθηση. Δεν θα υπάρξει τρίτη παρουσία στην αίθουσα με αυτό που σχεδιάζω», λέει στην Καθημερινή τηλεφωνικά.

Η σμύριδα, η οποία χρησιμοποιείται στη Νάξο εδώ και αιώνες για το άλεσμα αλευριού και το τρόχισμα των μαχαιριών, είναι ένα από τα βασικά υλικά του σχεδιασμού, χρησιμεύοντας ως νήμα που ξεκινά από τα έγκατα της γης και συνδέει τα μουσεία εμφανιζόμενη με διαφορετικές μορφές στο ορόφους και στους χώρους, που θα είναι σχεδόν πλήρως προσβάσιμοι για χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων.

Το φυσικό φως του ήλιου θα χρησιμοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο για την ανάδειξη των εκθεμάτων, ενώ θα προβληθεί και το στοιχείο του νερού, αν και όχι με τον συνηθισμένο τρόπο, τονίζει ο Κόης. «Μας ενδιαφέρει ο ήχος, η αντανάκλαση και η εικόνα του νερού», εξηγεί.

Η κύρια είσοδος στα τρία μουσεία θα είναι η Μεγάλη Πύλη και από εκεί οι επισκέπτες θα καλούνται να ακολουθήσουν όποιο μονοπάτι θέλουν σε ένα ταξίδι ανακάλυψης.

Ημιτελή αγάλματα

Το μάρμαρο που χρησιμοποιούσαν για τη γλυπτική των φημισμένων αγαλμάτων των κούρων (νέων) στην αρχαιότητα, εξορύσσονταν στη Νάξο. Το νησί έμοιαζε τότε με ένα μεγάλο μαρμαροτεχνείο, γι’ αυτό και υπάρχουν ακόμη ημιτελή αγάλματα που κείτονται, σαν να κοιμούνται, βαθιά στην ενδοχώρα, υποκείμενα στη φθορά των στοιχείων και στις ιδιοτροπίες των επισκεπτών.

Τα κυκλαδίτικα αγάλματα βρίσκονταν θαμμένα για αιώνες πριν έρθουν στο φως από αρχαιολόγους ή λεηλάτες που προσπαθούσαν να εφοδιάσουν τη διεθνή μαύρη αγορά με αρχαιότητες.

«Η σχέση μεταξύ του κυκλαδικού πολιτισμού και της σύγχρονης τέχνης ήταν και ευλογία και κατάρα, καθώς ο σύλλογος του κέρδισε δημοτικότητα αλλά και, τελικά, τη λεηλασία των κυκλαδικών αρχαιοτήτων», λέει ο Αθανασούλης.

Η εκτεταμένη λεηλασία των Κυκλάδων είναι κάτι που θα τονίσει το μουσείο με ειδική ενότητα για το θέμα. «Θα εξετάσουμε επίσης το θέμα της κλοπής αρχαιοτήτων μέσα από το πρίσμα της σχέσης μεταξύ των ειδώλων και της τέχνης του 20ου αιώνα», λέει ο αρχαιολόγος. Τα εκθέματα θα περιλαμβάνουν κομμάτια από τη συλλογή Steinhardt και αρχαιότητες που έχουν κατασχεθεί στο παρελθόν, αλλά θα υπάρξουν και νύξεις για εκείνα που αναμένεται να επιστραφούν.

«Η δηλωμένη πολιτική του Υπουργείου Πολιτισμού είναι να μεταφέρονται στη Νάξο προϊόντα λεηλασίας που ανήκουν στον κυκλαδικό πολιτισμό αλλά δεν έχουν γνωστή προέλευση, είτε έχουν κατασχεθεί είτε επιστραφεί», λέει, σημειώνοντας ότι σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να περιμένουμε και την ίδια αντιμετώπιση για τη συλλογή Stern των Κυκλαδικών ειδώλων.

Σε συνεργασία με το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, το Μουσείο Νάξου θα περιλαμβάνει ένα ερευνητικό κέντρο για τον κυκλαδικό πολιτισμό, ώστε οι «ορφανές» αρχαιότητες να μπορούν να μελετηθούν και να δοθεί μια ταυτότητα που θα περιλαμβάνει, ενδεχομένως, πού, από ποιον και για ποιο σκοπό έγιναν, καθώς και το τι τους συνέβη.

«Είναι σημαντικό για τις Κυκλάδες να υπάρχει ένα εξειδικευμένο μουσείο ώστε η Ελλάδα να διεκδικήσει την επιστροφή των κυκλαδικών αρχαιοτήτων της, όπως δημιουργήθηκε το Μουσείο της Ακρόπολης για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα», λέει ο Αθανασούλης.

Μέχρι να δημιουργηθεί αυτό το ερευνητικό κέντρο, το γυναικείο είδωλο με τα σταυρωμένα χέρια θα παραμείνει σφιχτά τυλιγμένο στις φακές μέχρι να βρει την οικογένειά της – μέχρι τότε, τουλάχιστον ξέρει ότι έχει γυρίσει σπίτι.