«Ήταν μια άτυχη στιγμή», λέγεται ότι ισχυρίστηκε ο σταθμάρχης στο θανατηφόρο σιδηροδρομικό δυστύχημα. Πόσες φορές έχει κρυφτεί πίσω από τέτοιες φράσεις η ανεπάρκεια και η αστοχία του ευρύτερου ελληνικού κρατικού μηχανισμού; Μερικές φορές κατηγορείται για «κακή τύχη», σε άλλες, απορρίπτεται με το «Αυτή είναι η Ελλάδα».
Θυμάμαι ακόμη την πρώτη φορά που άκουσα έναν αξιωματούχο να εξηγεί γιατί το κράτος δεν μπόρεσε να κρατήσει την τρομοκρατική οργάνωση της 17ης Νοεμβρίου πίσω από τα κάγκελα: «Είναι θέμα τύχης», είπε και όταν του ζητήθηκε να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες, απάντησε: «Όπως όταν ήταν όλοι μαζεμένοι στα Σεπόλια. Δεν τους περικυκλώσαμε και ξέφυγαν. Ήταν ατυχές.” Η κακή τύχη κατηγορήθηκε και για τους θανάτους στο Μάτι το 2018. Και για άλλα τόσα.
Το θέμα είναι ότι οι «άτυχες στιγμές» δεν μπορούν να προληφθούν. Πάντα θα συμβαίνουν. Είναι αναπόφευκτα. Η αντιμετώπισή τους, ωστόσο, απαιτεί επαγγελματισμό, εκπαίδευση, συνεχείς ασκήσεις, αξιολογήσεις απόδοσης, απόλυτη πειθαρχία και απόλυτη δέσμευση στα πρωτόκολλα και τις βασικές διαδικασίες. Ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν ηλεκτρονικά ή αυτοματοποιημένα συστήματα που να διασφαλίζουν ότι δεν συμβαίνουν ατυχήματα ή τουλάχιστον να δίνουν έγκαιρη προειδοποίηση, το βάρος βαρύνει ένα ή δύο άτομα. Αυτοί οι άνθρωποι είναι συχνά προϊόντα μιας διαταραχής όπου οι κρίσιμες υπηρεσίες και υπηρεσίες αντιμετωπίζονται ως μη ουσιαστικά παρακλάδια του κρατικού μηχανισμού. Η εγκληματική τους ανεπάρκεια αποκαλύπτεται την πιο σημαντική ώρα.
Οι πολιτικοί μας αναγνωρίζουν γρήγορα τη σήψη και το χάος που υπάρχει βαθιά στο σύστημα. Το ένστικτό τους τους λέει να τα σαρώσουν όλα κάτω από το χαλί. Κανείς δεν θέλει να λάβει δραστικά μέτρα. Γνωρίζουν ότι από τον Οργανισμό Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) μέχρι την Πυροσβεστική Υπηρεσία και πολλούς άλλους, αυτό που χρειάζεται είναι μια ριζική αναμόρφωση, από πάνω προς τα κάτω. Διστακτικοί στη σύγκρουση με συνδικάτα και κομματικά συμφέροντα, επιλέγουν αντ’ αυτού την αδράνεια. Αποφεύγουν το πολιτικό κόστος εκείνη τη στιγμή, αλλά καταλήγουν να πληρώσουν πολύ περισσότερα για αυτήν την αποτυχία.
Τούτου λεχθέντος, ο ΟΣΕ είναι κάτι σαν ειδική περίπτωση. Ακούω ακόμα τη φωνή ενός έμπειρου πολιτικού και πρώην πρωθυπουργού να λέει, πριν από πολλά χρόνια: «Ο ΟΣΕ, να ξέρετε, θα είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους χρεοκοπούμε». Η εταιρεία ήταν μια τεράστια μαύρη τρύπα που κατάπιε δισεκατομμύρια ευρώ από χρήματα των φορολογουμένων και ευρωπαϊκά κεφάλαια. Είναι μια κηλίδα στην ιστορία ενός πολιτικού συστήματος που, ακόμη και όταν δεν επωφελήθηκε από τη σπατάλη, έδειξε απίστευτη δειλία ή/και αδιαφορία στην αντιμετώπιση του προβλήματος.
Η ευθύνη για τη συντριβή μπορεί, τυπικά, να βαρύνει τον σταθμάρχη. Αλλά ούτε αυτός ούτε η «κακή τύχη» μπορεί να φταίει εξ ολοκλήρου. Το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης βαρύνει αυτούς που διηύθυναν τα αρμόδια υπουργεία και φορείς και αυτό είναι γεγονός που αναγνώρισε ο υπουργός Μεταφορών Κωνσταντίνος Α. Καραμανλής, ο οποίος πήρε την ασυνήθιστη –για την Ελλάδα– απόφαση να παραιτηθεί. Ήταν η ανικανότητα, η αλαζονεία και η δειλία του πολιτικού συστήματος που οδήγησε στο θάνατο τόσων συμπολιτών μας στη σύγκρουση τρένων το βράδυ της Τρίτης.