Μια αναδρομή στην περίοδο μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα το 1974 δείχνει ότι οι προεκλογικές περίοδοι πάντα αυξάνουν τις προσδοκίες, λόγω των πολυτελών προεκλογικών υποσχέσεων και της διανομής φυλλαδίων. Και έτσι συνήθως βελτιώνεται το οικονομικό κλίμα εκείνη την περίοδο. Συμβαίνει ξανά τώρα.
Χαρακτηριστική η αντίδραση των συνταξιούχων: Όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, βλέπουν τα πράγματα αυτή τη στιγμή με λιγότερη απαισιοδοξία, αφού ο ΕΦΚΑ ανακοίνωσε ότι τον Ιανουάριο οι συντάξεις θα αυξηθούν οριζόντια κατά 7,75%, ότι 1,3 εκατ. συνταξιούχοι θα πάρουν διπλάσιο αύξηση, ότι 185.000 θα πάρουν τριπλάσια αύξηση και ότι ένας στους δύο θα πάρει επιπλέον σύνταξη. Είναι λογικό. Οι επιδοτήσεις συντάξεων είναι άλλωστε ένα από τα παραδοσιακά προεκλογικά μέτρα. Τα άλλα δύο είναι προσλήψεις στο δημόσιο τομέα και μέτρα διευκόλυνσης των ιδιοκτητών παράνομα κτισμένων κτιρίων.
Λοιπόν, τυχαίνει να έχει ωριμάσει πλέον η διαδικασία προκήρυξης περίπου 20.000 νέων θέσεων εργασίας στο δημόσιο τομέα. Ταυτόχρονα νομιμοποιούνται συνοπτικά τα παράνομα κτίσματα εντός δασών, μαζί με την δόμηση σε περιοχές εκτός πολεοδομίας, παρά την κλιματική κρίση και τις καταστροφικές πλημμύρες στη Μάνδρα το 2017 και τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι το 2018. Τοπογραφικό διάγραμμα και συμβόλαιο ιδιοκτησίας αρκούν για να (επαν)έκδοση άδειας δόμησης σε οικόπεδα μικρότερα των 4.000 τ.μ. – κανόνας που, αφού προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στα νησιά και σε όλη την Ελλάδα, είχε απαγορευτεί.
Το παλαιοκομματικό σύστημα βγήκε από τον κάδο των σκουπιδιών, κάνοντας κάποιους χαρούμενους. Αλλά οι πρακτικές της καταστρέφουν κάτι που είναι πραγματικά πολύτιμο, ειδικά σε δύσκολες καταστάσεις και σε περιόδους αβεβαιότητας: το αίσθημα εμπιστοσύνης.
Ειδικά σε ό,τι αφορά την πολιτική εμπιστοσύνη, την εμπιστοσύνη στη Βουλή και στο πολιτικό σύστημα, τα ευρήματα της δημοσκόπησης της Metron Analysis της περασμένης εβδομάδας είναι ενδεικτικά: Το σκάνδαλο των υποκλοπών επηρεάζει αρνητικά την πολιτική εμπιστοσύνη, η οποία έχει υποχωρήσει σε μέση τιμή 3,9 στην κλίμακα 0-10 – το χαμηλότερο σε ολόκληρη την περίοδο μετά τις γενικές εκλογές του 2019. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι η κυβέρνηση δεν θα αντιμετωπίσει κόστος για το σκάνδαλο στις επερχόμενες εκλογές, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει κανένα κόστος. Υπάρχει και –όσο καλύπτεται το σκάνδαλο αυτών των σκοτεινών πρακτικών– το πληρώνουμε όλοι, με τη διάβρωση της εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς.
Υπάρχει επίσης η άλλη διάσταση της εμπιστοσύνης: η εμπιστοσύνη της κοινωνίας στην ικανότητα του κράτους να εφαρμόζει τους κανόνες, να το προστατεύει και να προστατεύει τον εαυτό του. Ούτε εκεί τα πάμε καλά. Το πιο πρόσφατο χτύπημα ήταν οι συγκλονιστικές αποκαλύψεις για την παιδική φιλανθρωπική οργάνωση Κιβωτός του Κόσμου, την οποία όλοι θεωρούσαμε πρότυπο αλληλεγγύης και κοινωνικής εργασίας προς τα μειονεκτούντα παιδιά. Ως αποτέλεσμα, η εμπιστοσύνη στην κοινωνία μειώθηκε επίσης, σε μια μέση τιμή 5,5 στα 10, σημειώνοντας τη χαμηλότερη τιμή των τελευταίων τεσσάρων ετών.
Το αίσθημα εμπιστοσύνης στη δημοκρατία, στο κράτος και, τελικά, στην εμπιστοσύνη της κοινωνίας στον εαυτό της, εξασθενεί – παρόλο που το οικονομικό κλίμα παρουσιάζει προσωρινή βελτίωση λόγω των φυλλαδίων και των προεκλογικών υποσχέσεων. Αυτό είναι το σημαντικό σημείο, αυτό είναι που μένει στο τέλος. Είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες αυτής της πτώσης της εμπιστοσύνης σε ένα δύσκολο 2023.
Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το 2023 προβλέπεται ότι η οικονομική ανάπτυξη θα περιοριστεί στο 1-1,8% – δηλαδή περίπου το ένα τρίτο της φετινής. Τον επόμενο χρόνο θα πρέπει να καταγράψουμε και πρωτογενές πλεόνασμα 0,7% του ΑΕΠ, για να πετύχουμε αυτό που δεν πετύχαμε φέτος, παρόλο που η οικονομική ανάπτυξη ήταν 5,7%. Ο στόχος της επίτευξης επενδυτικής βαθμίδας εξακολουθεί να είναι άπιαστος. Ελπίζαμε ότι θα το είχαμε πετύχει στα τέλη του 2022 ή στις αρχές του 2023, αλλά αναβλήθηκε για τα τέλη του 2023 ή τις αρχές του 2024.
Το πιο δύσκολο κομμάτι είναι μπροστά. Η ψευδής ευφορία που προκύπτει από φυλλάδια και προεκλογικές υποσχέσεις δεν βοηθά. Αυτό που θα χρειαστούμε είναι η εμπιστοσύνη – αυτή η ίδια εμπιστοσύνη που αυτή τη στιγμή αφήνουμε να διαβρωθεί.