Ο Ηρακλής Μαμουδέλος στέκεται μπροστά στο καφέ-εστιατόριο Αφροδίτη, με τις μπλε πολυεστερικές καρέκλες του σκηνοθέτη. Έχει ένα μαύρο δίσκο κάτω από το αριστερό του μπράτσο, έτοιμο να υποδεχθεί τους πελάτες. Κανείς δεν κολυμπάει στην παραλία Ψέριμος, ένα μικροσκοπικό νησί ανάμεσα στην Κάλυμνο και την Κω στο ανατολικό Αιγαίο – τουλάχιστον τώρα – αλλά το σκηνικό είναι έτοιμο. Οι ντόπιοι έχουν συγκεντρωθεί στην παραλία, το κύριο αξιοθέατο του νησιού, και έχουν στήσει τα εμπορεύματά τους, περιμένοντας τους τουρίστες που έρχονται ομαδικά από την Κω από τις 11 το πρωί έως τις 5 το απόγευμα, όταν το νησί επικρατεί και πάλι ησυχία.

Σε αυτές τις έξι ώρες, όλοι στην Ψέριμο πουλάνε κάτι: από αναμνηστικά όπως τασάκια, κύπελλα και σφηνάκια, χειροποίητα πλεκτά είδη, περιτυλίγματα παραλίας και καφτάνια, μέχρι μάσκες και αναπνευστήρες, και παγωτά, μπύρα και κρύο νερό. Αυτοί είναι οι οργανωμένοι πωλητές, οι περισσότεροι από τους οποίους μένουν στην Κάλυμνο τον χειμώνα. Οι παλιότεροι ντόπιοι έχουν ακόμη λιγότερα να ψωνίσουν. Η οθόνη του κ. Νικόλα περιέχει δέσμες με βότανα και περιδέραια από κόκκινο κορδόνι και κοχύλια.

Ο Σακεδάρης Ξιβούρας είναι ένας 76χρονος συνταξιούχος σφουγγαράς. «Τώρα πουλάω σφουγγάρια και κοχύλια», λέει στην Καθημερινή πίσω από το περίπτερο στη μέση της παραλίας. Έχει ένα λευκό σημειωματάριο που το χρησιμοποιεί για να σημειώνει τις τιμές των εμπορευμάτων του όταν ρωτούν οι πελάτες. «Δεν μιλάω αγγλικά», λέει, σχεδόν απολογητικά.

Καθώς οι τουρίστες έρχονται σε διαδοχικά κύματα, υπάρχει μια φράση που ακούγεται σε όλο το νησί: «Ναι, παρακαλώ». Καθώς φτάνει το πρώτο από τα τρία σκάφη σε μια περιήγηση σε τρία νησιά από την Κω, η σιωπή σπάει από τη βουή της μουσικής και την σιγανή φωνή του οδηγού στα ηχεία που λέει: «Αυτό είναι το νησί της Ψέριμος, παρακαλώ μείνε εδώ για μία ώρα». Και έτσι ξεκινάει.

«Ναι παρακαλώ, όλα σε καλή τιμή, μπύρα, αναμνηστικά», φωνάζει ο 73χρονος Παντελής Λυμπέρης στους διερχόμενους τουρίστες. Για έξι ώρες την ημέρα, έξι μήνες το χρόνο, είναι ο κουκλίστικος της Ψέριμος. «Το καλύτερο από τα καλύτερα μέλι, εδώ παρακαλώ, ναι παρακαλώ, το κάνω το μέλι μας, δοκιμάστε το», φωνάζει μάταια στους Βρετανούς, Γερμανούς και Ιταλούς τουρίστες που έχουν ήδη γεμίσει την παραλία με τα πολύχρωμα μαγιό τους, καθώς μυρίζει Η αντηλιακή λοσιόν απλώνεται στον αέρα. Παρουσιάζει ένα καλαμάκι με μια σταγόνα μέλι στην άκρη. «Οι», λέει σε έναν Βρετανό που πλησιάζει. ψάχνει για τσιγάρα, όχι μέλι. Ο Λυμπέρης βγάζει ένα τελάρο που περιέχει μερικές θήκες καπνού με λυτά φύλλα και μια μικρή συλλογή από τσιγάρα σε πακέτα. Βλέποντας ότι το μέλι δεν το κάνει, αλλάζει ξανά μελωδία: «Παγωτό, ρούχα», αρχίζει να φωνάζει.

«Ο τουρισμός έχει αναπτυχθεί πολύ, αλλά είναι τουρισμός μιας ώρας και οι ξένοι δεν ξοδεύουν πολλά χρήματα. όχι σαν τους Έλληνες», λέει η 71χρονη σύζυγός του Ειρήνη. «Μιλάμε συνολικά πέντε λέξεις αγγλικά και γελάμε ο ένας με τον άλλον. Οι τουρίστες δεν καταλαβαίνουν, οπότε τους χαμογελάω σαν ηλίθιος. «Γεια, γεια», λέμε. Πιθανότατα λέμε «γεια» στον ύπνο μας».

Ο 88χρονος Γιώργος Μπαϊράμης παρακολουθεί την παραλία από την αυλή της ταβέρνας που είχε με τη γυναίκα του μέχρι πριν λίγα χρόνια. Η ξύλινη ταμπέλα με το όνομά της, Καλή Καρδιά (Καλή Καρδιά), είναι ξεθωριασμένη και πελεκημένη. «Έχουμε πολλούς ανθρώπους που ξοδεύουν πολύ λίγα σε πράγματα όπως το παγωτό», λέει. Πράγματι, οι περισσότεροι πελάτες είναι συγκεντρωμένοι γύρω από τα ψυγεία παγωτού, ενώ μερικοί παίρνουν επίσης ένα ή δύο αναψυκτικά. Πολλοί περισσότεροι τουρίστες κάθονται στα τρία καφέ/σνακ μπαρ της παραλίας.

«Δεν μπορείς να τους εξυπηρετήσεις όλους. Δεν μπορείς να πάρεις το φαγητό που θα ήθελες στην ώρα σου, οπότε καταλήγεις να πουλάς χάμπουργκερ και χοτ ντογκ χαμηλής ποιότητας», λέει ο Νίκοας Τηλιακός, ιδιοκτήτης του καφέ Anna. «Αλλά υποστηρίζουν το νησί. Αν πάνε κι αυτοί, θα είχαμε τελειώσει».

Δύσκολοι χειμώνες

Η Ψέριμος είναι το παιδί της αφίσας του ασύμμετρου τουρισμού. Είναι η τελευταία στάση στα Δωδεκάνησα, μόλις 2 ναυτικά μίλια από την Τουρκία, και έχει λιγότερους από 25 μόνιμους κατοίκους το χειμώνα. Ο πληθυσμός αυξάνεται το καλοκαίρι, όχι μόνο με ντόπιους που ζουν στην Κάλυμνο και έρχονται εδώ για διακοπές, αλλά και με ανθρώπους που εργάζονται εκεί. «Οι περισσότεροι είναι Καλύμνιοι. Φεύγουν τον Οκτώβριο και επιστρέφουν στις αρχές Μαΐου, μαζεύοντας χρήματα ενώ εμείς στεκόμαστε στο περιθώριο», λέει ο Μπαϊράμης.

Οι κάτοικοι της Ψερίμου –με τα σπασμένα σπίτια, τους πρακτικά ανύπαρκτους δρόμους, το υπέροχο άγριο φυσικό τοπίο και τα αστραφτερά νερά– αποτελούνται κυρίως από βοσκούς, ψαράδες και συνταξιούχους, και δεν τους ξέρουν η φτώχεια. Πολλοί έχουν παιδιά στην Αυστραλία ή έζησαν οι ίδιοι σε αυτή τη χώρα.

Ο Ηρακλής Μαμουδέλος πέρασε εκεί 17 χρόνια και ο αδελφός του Τάσος τρία. «Όλα εδώ είναι αποτέλεσμα δουλειάς στο εξωτερικό. Ο Ηρακλής έπρεπε να δουλέψει σκληρά εκεί για το όνειρό του να ανοίξει μια μικρή επιχείρηση στο νησί», λέει ο Τάσος.

Άνοιξαν το Aphrodite το 2015. «Μας λείπει πόσο εύκολη είναι η ζωή στην Αυστραλία», λέει ο Ηρακλής. «Νιώθεις ασφαλής και προστατευμένος από το κράτος», προσθέτει ο αδερφός του.

«Έχουν έρθει τόσοι πολλοί πολιτικοί και έχουν δώσει υποσχέσεις για υποδομές και κίνητρα ώστε οι νέοι νησιώτες να μην χρειαστεί να φύγουν για την Κάλυμνο ή την Αυστραλία. Και δεν έκαναν τίποτα», λέει ο Τάσος.

Στην ταβέρνα του Μανωλά, ο Μανώλης Τρικίλης σερβίρει μπουκάλια παγωμένης μπύρας. Μετανάστευσε στην Αυστραλία το 2015 και βρήκε δουλειά σε ένα θέρετρο στο Ντάργουιν. Επέστρεψε στην Ψέριμο πριν λίγες μέρες μετά από απουσία τεσσάρων ετών. Την ταβέρνα που αντικατέστησε το καφενείο του παππού τους το 1996 διευθύνει ο αδερφός του Γιώργος. Είναι το μόνο μέρος στην Ψέριμο που μένει ανοιχτό τους σκληρούς χειμερινούς μήνες. «Το πρόβλημα στην Ψέριμο είναι ότι η γη ανήκει στο κράτος, άρα οι δυνατότητες ανάπτυξης είναι περιορισμένες», λέει στην Καθημερινή ο Γιώργος Τρικίλης.

Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, το νησί δέχεται περίπου 2.000 άτομα την ημέρα από την Κω. Αλλά η Κως, λέει ο Τρικίλης, δεν έχει πάντα την καλύτερη κατηγορία τουριστών. «Το μόνο που θέλουν να κάνουν είναι να κολυμπήσουν, να πίνουν μπύρα και να χορέψουν στη βάρκα».

Όταν οι τουρίστες μιας ώρας φεύγουν, η σκηνή της παραλίας μοιάζει με μια σκηνή της Ελλάδας της δεκαετίας του ’60, με λίγους ντόπιους και λίγους παραθεριστές από τα σωθικά ενοικιαζόμενα δωμάτια στην παραλία μετά τις 5 το απόγευμα Η ηρεμία επιστρέφει.

Σχολική πρωτοβουλία

«Το καλοκαίρι είναι ο θάνατος μου», λέει στην «Καθημερινή» ο 33χρονος κτηνοτρόφος Σακελλάρης Μαύρος, μιλώντας για το κοπάδι του με τα 700 αιγοπρόβατα που πουλάει για κρέας σε εστιατόρια και νοικοκυριά, ενώ φτιάχνει και τυρί μυζήθρα από το γάλα τους. «Έτσι έχουν επιβιώσει τέσσερις γενιές της οικογένειάς μου», λέει.

Μαζί του είναι η 30χρονη σύζυγός του Κυραψίλη και ο 3χρονος γιος τους Πανορμίτης. Η ύπαρξη του αγοριού, μαζί με αυτή ενός άλλου παιδιού, είναι η αφορμή για μια πρωτοβουλία που οι ντόπιοι ελπίζουν ότι θα αλλάξει κάτι για το καλό του νησιού: την αποκατάσταση και την επαναλειτουργία του δημοτικού σχολείου Ψέριμου, που είναι κλειστό από το 2009.

Το έργο έχει αναλάβει η Διεθνής Ελληνική Ένωση με έδρα το Ντέλαγουερ και αναμένεται να εγκαινιαστεί τον Σεπτέμβριο. Το κόστος των 200.000 ευρώ καλύπτεται εξ ολοκλήρου από δωρεές, λέει ο πρόεδρος του αμερικανικού οργανισμού Ευάγγελος Ρήγος. «Όλοι αγαπάμε τη χώρα μας και προσπαθούμε να κάνουμε κάτι για αυτήν. Οι φίλοι μας στα ανατολικά έχουν την Ψέριμο στα μαλλιά τους και ισχυρίζονται ότι είναι υπό «ελληνική κατοχή». Στόχος μας σε δεύτερη φάση είναι να βοηθήσουμε στην ανάπτυξη του νησιού και να φέρουμε πίσω τους Ψερίμους. Χωρίς σχολείο δεν μπορεί να υπάρξει κόσμος», τονίζει.

Αν δεν ανοίξει το σχολείο, η Κυραψίλη και ο Πανορμίτης θα πρέπει να μετακομίσουν στην Κάλυμνο. Ο Σακελλάρης δεν έχει σκοπό να κουνηθεί: «Δεν φεύγω κι ας γυρίσει ο κόσμος ανάποδα», λέει.

Ο Ταξιάρχης Κατσούρες είναι το άλλο παιδί. Η μητέρα του Νομική σπούδασε αισθητικός αλλά δεν έχει δουλειά στο νησί, γι’ αυτό το καλοκαίρι διατηρεί ένα μικρό κατάστημα ρούχων. Ο πατέρας του Μιχάλης είναι οικοδόμος. Οι χειμώνες, λέει η Νομική, μπορεί να είναι βάναυσοι. «Οι εργασίες είναι αποσπασματικές και δεν έχουμε καθημερινή ακτοπλοϊκή σύνδεση με Κάλυμνο ή Κω».

Η υγειονομική περίθαλψη είναι μια από τις μεγαλύτερες ανησυχίες των ντόπιων. Η Ψέριμος δεν είχε γιατρό μέχρι πριν από δύο χρόνια και τώρα έχει έναν γυναικολόγο που έχει υποχρεωθεί να κάνει ΚΑΡΠΑ χωρίς καν τη βοήθεια νοσηλεύτριας. Παρόλα αυτά, η Νομική λατρεύει τη ζωή στο νησί, ακόμα και τον χειμώνα. Της αρέσει να κάνει μεγάλες βόλτες με τον Ταξιάρχη, να μαζεύει σαλιγκάρια και να καλλιεργεί λαχανικά. Δεν θέλει να εγκαταλείψει την πατρίδα της.

«Προσπαθούμε να επαναφέρουμε τη ζωή στο νησί», λέει ο Μιχάλης Αρβύθης, ο πρόεδρος του Συλλόγου Ψέριμος, ο οποίος σχεδιάζει να κατασκευάσει μια παιδική χαρά και ένα γήπεδο μπάσκετ στους χώρους του σχολείου μόλις ανοίξει.

«Θέλουμε οικογένειες με παιδιά να μετακομίσουν εδώ. Θέλουμε να μην γίνει το νησί ένας έρημος βράχος», λέει. «Ποιος θα το προστατεύσει αν δεν έρθουν περισσότεροι;»