Ένα μικρό πάρτι ετοιμαζόταν στον κήπο της κατοικίας του Έλληνα Πρέσβη στην Ουάσιγκτον το Σάββατο 24 Ιουνίου, σπάζοντας κάπως τη μονοτονία του θαμπού Embassy Row. Παρά τις επίμονες προβλέψεις για κακοκαιρία, η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου είχε τολμήσει να στήσει τα μεγάλα στρογγυλά τραπέζια στον κήπο.
«Ό,τι και να γίνει, θα βρούμε μια λύση», με καθησύχασε όταν αναρωτήθηκα τι θα κάναμε μόλις έρθει η καταιγίδα. Θυμήθηκα ότι είχα ακούσει την ίδια απάντηση πολλές φορές τα τελευταία χρόνια. Όταν πλησίαζαν καταιγίδες άλλου είδους. Οι τροπολογίες καταργήθηκαν, τα νομοσχέδια σκόνταψαν, οι στρατηγικές ανατράπηκαν. Η ψυχραιμία της ήταν πάντα σχεδόν μεταδοτική και ένα εναλλακτικό σχέδιο έτοιμο στο μυαλό της.
Τελικά τα ακραία φαινόμενα δεν συνέβησαν εκείνο το βράδυ. Ωστόσο, υπήρξαν απροσδόκητες εξελίξεις που μετέτρεψαν, εκ των υστέρων, την ετήσια πρόσκληση σε φίλους και συναδέλφους σε αποχαιρετιστήρια γιορτή. Λίγες ώρες αργότερα έτρεχε βιαστικά στο αεροπλάνο για να επιστρέψει, όχι στα «αγαπημένα Φιλιατρά» (η πατρογονική πόλη της οικογένειάς της στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο), όπου οι γείτονες έβγαζαν το κεφάλι τους από τα παράθυρά τους για να πουν καλημέρα, αλλά κατευθείαν στο το Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα να αναλάβει καθήκοντα υφυπουργού.
Η Παπαδοπούλου αφήνει πίσω της μεγάλες επιτυχίες, ίσως κάποιες εκκρεμότητες που δεν πρόλαβε να διευθετήσει, αλλά κυρίως πολύτιμες συμμαχίες και ανοιχτές πόρτες στις αίθουσες της κυβέρνησης και του Κογκρέσου. Και αυτό είναι πραγματικό κατόρθωμα, λαμβάνοντας υπόψη τον αγώνα για πρόσβαση σε αυτή την πολύ δύσκολη πόλη.
Τη ρώτησα πρόσφατα ποιες ήταν οι πιο δυνατές στιγμές, τα καθοριστικά γεγονότα των χρόνων της στην Ουάσιγκτον. Επέλεξε το καλοκαίρι του 2020, όταν η ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο (μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας) ήταν σε κατάσταση κόκκινου συναγερμού. Και επικεντρώθηκε σε μια από τις πιο κρίσιμες μέρες. «Γνωρίζω ότι ήταν επιτακτική ανάγκη ο Πρόεδρος Τραμπ να ακούσει την πλευρά μας καθαρά, επίσης. Ο Ερντογάν μπορούσε να τον καλέσει στο τηλέφωνο όποτε ήθελε. Τραβούσα το μυαλό μου. Τελικά βρήκα τον κατάλληλο Ελληνοαμερικανό, που δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική, αλλά μπόρεσε να κανονίσει ένα τηλεφώνημα για μένα, και γρήγορα, με τον σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας Ρόμπερτ Ο’ Μπράιαν. Ήταν στο προεδρικό αεροπλάνο. Δίπλα στον Τραμπ. Μιλήσαμε για πολλή ώρα. Όταν τελειώσαμε, ήμουν σίγουρος ότι τα πράγματα δεν θα έφταναν στα άκρα».
Με συγκίνηση μου μίλησε για την ιστορική ομιλία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Κογκρέσο και πώς το να βεβαιωθώ ότι συνέβη ήταν πολύ πιο δύσκολο και περίπλοκο από ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί. Είχε συλλάβει την ιδέα πολύ πριν έρθει στις ΗΠΑ το 2020.
«Όταν μοιράστηκα την ιδέα μου με τους συναδέλφους μου, μου απάντησαν: «Με όλο τον σεβασμό, αυτά τα πράγματα δεν συμβαίνουν». «Αν δεν προσπαθήσουμε, δεν θα μάθουμε ποτέ», απάντησα».
Όταν τα μέτρα κατά της πανδημίας άρχισαν να αποδυναμώνονται, έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιό της. Ένα σχέδιο που έπρεπε να εγκριθεί από την τότε Πρόεδρο της Βουλής, Νάνσυ Πελόζι, η οποία, όπως είπαν στην Παπαδοπούλου από κάθε πλευρά, «τρέχει το μαγαζί». Ισχυροί Ελληνοαμερικανοί με στενούς δεσμούς μαζί της έβαλαν μια λέξη και η ημερομηνία ορίστηκε. Όμως, υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα. Έπρεπε να κανονιστεί συνάντηση στον Λευκό Οίκο μεταξύ Μπάιντεν και Μητσοτάκη για την ίδια περίοδο. Σχεδόν αδύνατο, καθώς ο απαράβατος κανόνας της Ουάσιγκτον αναφέρει ότι «δεν ζητάς συνάντηση με τον πρόεδρο σε συγκεκριμένη ημερομηνία, ζητάς συνάντηση και ελπίζεις».
Η αναποφασιστικότητα ορισμένων προεδρικών βοηθών που για άλλη μια φορά δεν ήθελαν «να εξοργίσουν την Τουρκία με μια τόσο αναβαθμισμένη επίσκεψη» και η ξαφνική ανακοίνωση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ότι θα επισκεφθεί την Ουάσιγκτον τις ίδιες ακριβώς μέρες περιέπλεξαν ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Η Παπαδοπούλου ήξερε ότι είχε έρθει η ώρα για μια απλή συζήτηση. Τηλεφώνησε στον σύμβουλο του Λευκού Οίκου που δημιουργούσε τις δυσκολίες. «Η επίσκεψή μας θα γίνει ούτως ή άλλως, αν θέλετε να φέρετε και τον Τσαβούσογλου, εντάξει. Θα είναι ο Λευκός Οίκος που θα κληθεί να πείσει ότι οι ΗΠΑ δεν ξεκινούν διαμεσολάβηση». Η επίσκεψη Τσαβούσογλου δεν έγινε ποτέ. Η επίσκεψη Μητσοτάκη έγραψε ιστορία.
Με διπλωμάτες εξαιρετικής ποιότητας και γνώσης στο πλευρό της, η Παπαδοπούλου κατάφερε να μετατρέψει την πρεσβεία στην Ουάσιγκτον σε σημαντικό κέντρο επιρροής που αντιμετώπιζε κάθε κρίσιμη κατάσταση με ψυχραιμία και στρατηγικό σχεδιασμό. Θυμάμαι πέρυσι τον Ιούνιο όταν ο Ερντογάν –σε μια άνευ προηγουμένου κίνηση κλιμάκωσης– εξαπέλυσε λεκτική επίθεση με μια σειρά αναρτήσεων στα ελληνικά. Εγώ και ο ανώτερος συνάδελφός μου στην αμερικανική πρωτεύουσα ζητήσαμε αμέσως να τη δούμε. «Αν πανικοβάλλονται στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ», από εκεί που μόλις είχαμε φύγει, «μπορούμε να φανταστούμε τι συμβαίνει στην ελληνική πλευρά», είπαμε στον εαυτό μας. «Λοιπόν, εντάξει», μας είπε η πρέσβειρα μόλις μπήκαμε στο γραφείο της, «αφήστε τον Ερντογάν να μιλήσει, αυτό που έχει σημασία είναι να περιοριστεί στα λόγια. Αν αρχίσει να μετακινεί τα πλοία του, τότε θα καταλάβω την αγωνία σας».
Είχε την ίδια αντίδραση κάθε φορά που φήμες έλεγαν ότι οι Τούρκοι ξόδευαν τεράστια ποσά για να ασκήσουν πίεση στην Ουάσιγκτον. Με μια μικρή δόση ειρωνείας και μια τεράστια δόση εμπιστοσύνης στις δικές της δυνατότητες παρέμβασης, η πρέσβειρα είπε: «Είναι δουλειά τους, ο καθένας κάνει τη δική του όσο καλύτερα μπορεί».
Λόγω των τριών προηγούμενων αναρτήσεών της στη Βόρεια Αμερική, του ελληνοαμερικανού συζύγου της, τον οποίο έχασε πρόωρα και της ευκαιρίας που είχε να κάνει το μεταπτυχιακό της στις ΗΠΑ με υποτροφία του Ιδρύματος Fulbright, η Παπαδοπούλου πάντα έβλεπε την πρεσβευτή της ως κάτι σαν επιστρέψει στις ρίζες της. Και τον εαυτό της ως «μία από εμάς», όπως λένε μέλη της διασποράς. Από τα πανηγύρια και τους χορούς στα πιο απομακρυσμένα χωριά των «πολιτικά αδιάφορων» κρατών μέχρι τα σαλόνια των Ελληνοαμερικανών μεγιστάνων, επένδυσε μεθοδικά για να αξιοποιήσει την τεράστια δύναμη της διασποράς. «Ο καθένας έχει κάτι να προσφέρει, ο καθένας είναι απαραίτητος, ο καθένας με τον τρόπο του, με τα δικά του μέσα», έλεγε, μια στάση που δεν θύμιζε σε τίποτα τη συνηθισμένη ελιτίστικη διπλωματική νοοτροπία.
Σημαντική κληρονομιά
Η σιδερένια κυρία με το βελούδινο γάντι, όπως την αποκαλεί ο Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας Ρόμπερτ Μενέντεζ, η γυναίκα με αξιοζήλευτη ακεραιότητα, όπως την αποκαλεί ο βουλευτής Τζον Σάρμπανς, ο μόνος διπλωμάτης που δεν φοβάται τους δημοσιογράφους, μπορώ να προσθέσω, την ανέλαβε. καθήκοντα στις πιο δύσκολες συνθήκες. Δέκα μέρες μετά την άφιξή της, ο πλανήτης βυθίστηκε στο χάος της πανδημίας. Η Αμερική έκλεινε. Η θητεία της στο σημαντικότερο διπλωματικό πόστο του πλανήτη ξεκινούσε με την πιο αβέβαιη βάση. Τρεισήμισι χρόνια αργότερα, η αποχώρηση της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου θα κάνει το Embassy Row ακόμα πιο βαρετό. Αφήνει επίσης μια σημαντική κληρονομιά που θα καθορίσει την εικόνα της Ελλάδας στις ΗΠΑ τα επόμενα χρόνια.