Ένας κυνικός θα έλεγε ότι είναι άλλο ένα από τα πολλά διαδικτυακά επιχειρήματα που ξεκινούν κάθε τόσο: Τα λογότυπα των Levi’s, McDonalds, Apple, Marlboro και άλλων αμερικανικών εταιρικών κολοσσών που αποτελούν μέρος του σκηνικού στην παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής της Ελλάδος. Madama Butterfly» που αυτή τη στιγμή παίζεται στο θέατρο Ηρώδου Αττικού έχουν προκαλέσει οργή στα social media. Οι αντιδράσεις δεν αφορούσαν τόσο τα θεατρικά πλεονεκτήματα της σκηνογραφίας όσο για το αν ήταν κατάλληλο για το συγκεκριμένο μνημείο. «Φρικτό», «καταφρόνητο» και «ιεροσυλία» δεν ήταν παρά μερικές από τις λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν για να το περιγράψουν.
Λίγες μέρες νωρίτερα, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) είχε εκφράσει επιφυλάξεις για ένα λογότυπο της Coca-Cola που πρόκειται να εμφανιστεί στη σκηνογραφία μιας παραγωγής της «Μήδειας» που θα ανέβει στη σκηνή του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου στις 21 και 22 Ιουλίου. , σε σκηνοθεσία του διάσημου Frank Castorf. Δεν είναι η μόνη λεπτομέρεια της σκηνογραφίας που ανησυχεί το ΚΑΣ, το οποίο έχει καλέσει την ομάδα παραγωγής για ακρόαση για το θέμα την επόμενη εβδομάδα. Υπάρχει επίσης ένα κομμάτι σκαλωσιάς μεταξύ της αρχαίας σκηνής και της ορχήστρας που οι αρχαιολόγοι ανησυχούν ότι μπορεί να προκαλέσει ζημιές.
Πώς φτάσαμε ως εδώ; Σύμφωνα με πληροφορίες που κοινοποίησε στην Καθημερινή από την Εθνική Λυρική Σκηνή, η οργάνωση –όπως κάθε χρόνο– συνέταξε φάκελο με τις περιγραφές όλων των παραγωγών που σχεδιάζει να παρουσιάσει στο Ηρώδειο Αττικού και τον υπέβαλε για έγκριση στον Δήμο Αθηναίων. Εφορεία Αρχαιοτήτων, που της έδωσε το Ο.Κ. Αυτό δεν ήταν δεδομένο, καθώς η ΕΛΣ είχε επίσης κληθεί από το KAS για να παράσχει πρόσθετες λεπτομέρειες σχετικά με την «La Traviata» του 2019 και την «Τόσκα» του 2012, που παρουσίαζε έναν μεγάλο σταυρό που έπρεπε να μειωθεί. Ωστόσο, δεν τέθηκαν ζητήματα κατά τη φετινή διαδικασία έγκρισης. Αν είχαν, προσθέστε τις πηγές, δεν θα επιτρεπόταν η παραγωγή στο Ηρώδειο Αττικού.
Πηγές του υπουργείου Πολιτισμού, εν τω μεταξύ, τονίζουν ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των περιπτώσεων του Ηρώδου του Αττικού και της Επιδαύρου, καθώς και της «Μαντάμα Μπάτερφλάι» και της «Μήδειας». Το αρχαιοελληνικό έργο προκάλεσε ανησυχία γιατί εκτός από το λογότυπο, θέμα είναι και η ακεραιότητα του μνημείου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα σκηνικά που έχουν προγραμματιστεί για την Επίδαυρο πρέπει να περάσουν από ξεχωριστή επιτροπή πριν καν φτάσουν στο ΚΑΣ, κάτι που δεν συμβαίνει με το Ηρώδειο Αττικού.
Ένα από τα ερωτήματα που μπορεί, ίσως, να προκύψουν από αυτή τη συζήτηση είναι αν υπάρχουν ή πρέπει να υπάρχουν όρια στον τρόπο με τον οποίο τα μνημεία χρησιμοποιούνται για την τέχνη. Η Καθημερινή είδε τη «Μαντάμα Μπάτερφλάι» και έθεσε αυτή την ερώτηση σε έναν αρχαιολόγο και έναν σκηνοθέτη.
Η συζήτηση, εξάλλου, πιθανότατα θα γίνει ακόμη πιο έντονη πολύ σύντομα, καθώς διάσημος οίκος μόδας πρόκειται να παρουσιάσει τη νέα του συλλογή κοσμημάτων στο Herod Atticus την επόμενη εβδομάδα.
Μια «πολιτική» αντίληψη
Μιλώντας στην Καθημερινή λίγες μέρες πριν από τα εγκαίνια της «Μαντάμα Μπάτερφλάι» στο θέατρο Ηρώδου Αττικού, ο καταξιωμένος σκηνοθέτης Olivier Py είπε ότι ήταν μια «πολιτική» άποψη για την κλασική όπερα που επισκέπτεται ξανά τον Ιαπωνισμό που κατέλαβε την Ευρώπη στο δεύτερο μισό του 19ος αιώνας, μέσα από ένα μεταπολίτικο πρίσμα.
Κάνει επίσης συγκεκριμένη αναφορά στην αποστολή Perry του 1853-54, όταν πλοία του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ στάλθηκαν για να συνάψουν διπλωματικές σχέσεις με την Ιαπωνία, μεταξύ άλλων εθνών. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους το κάνει αυτό είναι με ένα πλαστικό καουμπόικο καπέλο διακοσμημένο με μια αμερικανική σημαία που εναλλάσσεται μεταξύ διαφορετικών χαρακτήρων και μια περούκα τύπου Marilyn Monroe στο Cio-Cio-San. Όσο για το σετ, διαφημιστικές πινακίδες στα ιαπωνικά και αγγλικά κρέμονται πάνω από μια σκάλα στην πρώτη πράξη της όπερας.
Αυτά είναι στοιχεία που εκφράζουν τις πεποιθήσεις του Py για τη σκηνοθετική του προσέγγιση, που αντιμετωπίζει το σύγχρονο κοινό σαν μια ομάδα συνειδητοποιημένων και ενσύρματων ατόμων σε συγχρονισμό με την εποχή τους και που επικοινωνούν με σύμβολα και λογότυπα: από την Apple και την Google μέχρι το Facebook. Όσοι γνωρίζουν επίσης την ιστορία τους, γνωρίζουν ότι η ατομική βόμβα έπεσε στο Ναγκασάκι, τη γενέτειρα του Cio-Cio-San, αφήνοντας πίσω την καμένη γη που αντικαθιστά τα λογότυπα στο δεύτερο μέρος.
Το αν ο παραλληλισμός μεταξύ της ερωτευμένης ηρωίδας και της βίαια αμερικανοποιημένης Ιαπωνίας ή αν η καταστροφή του Ναγκασάκι μπορεί να συγκριθεί με τον θάνατο του Cio-Cio-San είναι ένα θέμα για μια καλλιτεχνική συζήτηση και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο.
Μπορούμε να κρίνουμε τα πλεονεκτήματά του μόλις αποφασίσουμε εάν τα αρχαία θέατρα που φιλοξενούν παραστάσεις θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως άκαμπτα μνημεία ή ως ζωντανοί οργανισμοί.
Πάνος Βαλαβάνης – Ομότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Είναι κατανοητή η αγωνία των δημιουργών (σκηνοθέτες και σκηνογράφοι) μιας παράστασης να συνδέσουν τα Κλασικά έργα με το παρόν, όπως και η ανάγκη τους για πρωτοτυπία και καινοτομία. Ωστόσο, η «νέα» προσέγγιση των κλασικών κειμένων δεν πρέπει να απαιτεί εντυπωσιακά εξωτερικά σκηνικά στηρίγματα, αλλά μια βαθιά ερμηνευτική προσέγγιση που εμφανίζεται στο κοινό κυρίως μέσω του λόγου και της κίνησης των ηθοποιών, με φόντο που δεν υπονομεύει τη μορφή ή το πνεύμα. των μνημείων και της εποχής τους.
Η καινοτομία στη σκηνοθεσία και τη σκηνογραφία μπορεί να επιδειχθεί σε άλλους χώρους, σε ένα από τα χιλιάδες σύγχρονα θέατρα σε όλο τον κόσμο. Δεν χρειάζεται να τα φέρετε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και στο Θέατρο Ηρώδου Αττικού στην Αθήνα.
Συνήθως διαβάζουμε σε συνεντεύξεις με σκηνοθέτες ποια σημαντική στιγμή είναι η παρουσίαση της δουλειάς τους στα αρχαία θέατρα στην καριέρα τους και για το δέος που νιώθουν από την επαφή τους με αυτά τα μνημεία. Το ίδιο συναίσθημα πρέπει να επικρατεί και στην παράσταση. Όταν επισκεπτόμαστε ή, πολύ περισσότερο, όταν είμαστε καλεσμένοι σε ένα ιδιαίτερο μέρος, ακόμα και στο σπίτι κάποιου, συνήθως δείχνουμε τον σεβασμό μας συμπεριφερόμενοι ανάλογα.
Πολύ περισσότερο όταν χρησιμοποιούμε μνημεία του παρελθόντος, διαφορετικών πολιτισμών και αντιλήψεων. Οι δημιουργοί είναι υποχρεωμένοι να σέβονται τα μνημεία και τη φυσική και συμβολική αντοχή τους. Το έργο του δημιουργού πρέπει να υποτάσσεται στο μνημείο αντί ο δημιουργός να προσπαθεί να επιβάλει τη φαντασία του/της στο μνημείο.
Αυτή μπορεί να είναι η γενική τάση του σύγχρονου ανθρώπου –δηλαδή να υποτάσσει και να χρησιμοποιεί τα πάντα (φύση, ζώα, μνημεία κ.λπ.) όπως νομίζει και για δικό του όφελος– αλλά από ιδιαίτερα ευαίσθητους καλλιτεχνικούς δημιουργούς περιμένουμε μια διαφορετική προσέγγιση, μια προσέγγιση που πάει ενάντια στις τάσεις. Αυτό, άλλωστε, ήταν και παραμένει ένα από τα χαρακτηριστικά της μεγάλης τέχνης σε όλες τις εποχές.
Ιώ Βουλγαράκη – σκηνοθέτης θεάτρου
Μέσα στον γενικότερο κοινωνικό συντηρητισμό που νομίζω ότι βιώνουμε, προκύπτουν κάποια ζητήματα γύρω από τον πολιτισμό. Για παράδειγμα, τα συμβούλια και οι επιτροπές που εγκρίνουν τα σετ των παραστάσεων που παρουσιάζονται εντός ιστορικών μνημείων και αρχαιολογικών χώρων θα πρέπει, πιστεύω, να επικεντρωθούν σε θέματα ασφάλειας, να διασφαλίσουν ότι αυτοί οι χώροι δεν θα καταστραφούν από κανένα σκηνικό και να μην τεθεί σε κίνδυνο. σταθερότητα, οικοδομικά υλικά κ.λπ. Δεν καταλαβαίνω όμως γιατί πρέπει να κρίνουν και να γνωμοδοτούν –γιατί αυτό είναι το θέμα– για την αφήγηση μιας παράστασης.
Σε ό,τι με αφορά, μπορώ να δεχτώ οτιδήποτε στο πλαίσιο ενός σκηνικού. Θα μπορούσα να παρακολουθήσω μια εκκλησία να καίγεται – πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι άλλο πράγμα να συμβαίνει κάτι τέτοιο στη σκηνή και άλλο πράγμα να καίει ο κόσμος μια εκκλησία. Θα μπορούσα επίσης να παρακολουθήσω μια γιγάντια αφίσα της Coca-Cola στη σκηνή και ό,τι άλλο επιλέξει, φανταστεί και προτείνει ένας δημιουργός.
Το αν μια συγκεκριμένη παρουσίαση είναι του γούστου μου ή οποιουδήποτε άλλου είναι ένα υποκειμενικό θέμα. είτε το εν λόγω σκηνικό συνδέεται με τον εκάστοτε χώρο και συνομιλεί με αυτόν είτε όχι, όλα αυτά είναι κουβέντες που γίνονται πίνοντας ένα ποτό μετά την παράσταση. Ξέρουμε, εξάλλου, ποιο είναι ή όχι το πνεύμα κάθε μνημείου με το οποίο συνομιλεί ένα συγκεκριμένο σύνολο; Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι έχει επαφή με αυτό το πνεύμα; Θεωρώ λίγο επικίνδυνο να συζητάμε σε τέτοια βάση και να κάνουμε κάποιους –οποιονδήποτε λαό– θυρωρούς τέτοιων εννοιών.
Κατά τη γνώμη μου, δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε ή να αποκόψουμε μέρη ενός εικαστικού συνόλου που θέλει να παρουσιάσει ένας δημιουργός μόνο και μόνο λόγω μιας στείρας ευλάβειας της αρχαιολογίας που μας πιάνει κάθε καλοκαίρι. Πιο συγκεκριμένα, δεν με θίγει μια πινακίδα Levi’s ή Coca-Cola στο αρχαίο θέατρο Ηρώδου του Αττικού στην Αθήνα ή στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, αλλά μπορεί, ως θεατής, να με προσβάλει αν υπάρχει κάτι ουσιαστικό λάθος στο η παράσταση – μια συγκεκριμένη προχειρότητα, για παράδειγμα – ακόμα κι αν μια εκπομπή δεν έχει λογότυπα, μάρκες ή κάτι παρόμοιο.