Όταν ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ είπε ότι ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα ανακοινώσει τη ζώνη γεώτρησης του Αμπντουλχαμίντ Χαν, δημιουργήθηκαν προσδοκίες και ανησυχίες σχετικά με την επιλογή τοποθεσίας και εάν θα μπορούσε να προκαλέσει ένταση στο πεδίο μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας. Τις επόμενες μέρες ο τελευταίος έδωσε προφορικές διαβεβαιώσεις σε Αμερικανούς, Ευρωπαίους και μέσω αυτών στην Αθήνα ότι τουλάχιστον αυτή τη στιγμή δεν πρόκειται να «προκαλέσει» ελληνικά αντανακλαστικά.
Καλό είναι ότι η πρώτη από τις επτά επιχειρήσεις γεώτρησης δεν αφορά καν την κυπριακή υφαλοκρηπίδα, την οποία η Τουρκία παραβιάζει συστηματικά από το 2013. Ωστόσο, μετά τις 7 Οκτωβρίου που θα ολοκληρωθεί η Navtex, ο Ερντογάν θα έχει την ευκαιρία να διαπραγματευτεί για κάθε μια από τις ερευνητικές εργασίες γεώτρησης που θα ακολουθήσουν.
Η Τουρκία, ωστόσο, αντιμετωπίζει ένα οξύμωρο: Ο πόλεμος στην Ουκρανία ενισχύει τη θέση της, ιδιαίτερα τον ρόλο της όσον αφορά την απελευθέρωση ουκρανικών σιτηρών και, γενικότερα, την οιονεί μεσολάβησή της μεταξύ Κιέβου και Μόσχας. Ωστόσο, η διφορούμενη θέση της έναντι της Μόσχας, η συνεργασία της μαζί της σε διάφορους τομείς και η χείρα βοηθείας της προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν στο πλαίσιο της απομόνωσης του Ρώσου προέδρου από ολόκληρη τη Δύση (με εξαίρεση τον Ούγγρο Βίκτορ Όρμπαν), βάζει Σε άβολη θέση η Άγκυρα.
Επομένως, οποιαδήποτε κίνηση που θα ανάγκαζε την Ελλάδα να απαντήσει με δικαιολογημένη δύναμη, υπονομεύοντας το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή, δεν θα ήταν ανεκτή από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σε αυτή τη φάση, λοιπόν, η Τουρκία μπορεί να ισχυριστεί ότι επέλεξε το πιο μέτριο σενάριο (ακόμα και αν η περιοχή εξερεύνησης δεν είναι νομικά οριοθετημένη), ενώ η Ελλάδα κερδίζει χρόνο και ψυχραιμία εν μέσω εσωτερικής αναταραχής. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι τα τέσσερα πλωτά γεωτρύπανα της Τουρκίας δεν αποτελούν μόνο μέρος του ενεργειακού της προγράμματος αλλά και εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Έτσι, οι επόμενες κινήσεις της στο ενεργειακό παιχνίδι εξαρτώνται όχι μόνο από τη δεδομένη πρόθεσή της να ανεξαρτητοποιηθεί από τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου αλλά και από την προσπάθεια να καταστήσει την επερχόμενη γεώτρηση μέρος της μεγάλης διαπραγμάτευσης που διεξάγεται κυρίως με τις ΗΠΑ.
Ως προς το πρώτο, η Τουρκία αναζητά ρόλο στη διέλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου στην ευρωπαϊκή αγορά, δεδομένου ότι υφιστάμενα ή μελλοντικά έργα του Νοτιοευρωπαϊκού Διαδρόμου που παρακάμπτουν τη Ρωσία (θα) περνούν ούτως ή άλλως από το έδαφός της. Θέλοντας να γίνει ο «ενεργειακός πνεύμονας» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Άγκυρα επιχειρεί, μετά από αρκετά χρόνια αυτοπεριθωριοποίησης λόγω των κακών σχέσεων με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, να εμπλακεί στα ενεργειακά έργα της Ανατολικής Μεσογείου. Εκτός από εκβιασμούς και απειλές κατά Κύπρου και Ελλάδας, αν ανακαλύψει κάτι αξιόλογο στις περιοχές που θα πραγματοποιήσει διερευνητικές γεωτρήσεις, θα «πουλήσει» τη χρησιμότητά του, με διάθεση να συνεργαστεί με κάποιους από τους παίκτες της περιοχής για από κοινού εξαγωγή φυσικού αερίου στις διεθνείς αγορές. Επιπλέον, ενώ κατασκευάζουν πυρηνικό εργοστάσιο με τη Ρωσία, οι Τούρκοι ισχυρίζονται ότι θέλουν να συμβάλουν στην ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης από τη Μόσχα.
Στην ανατολίτικη διαπραγμάτευση που έχει ήδη ξεκινήσει με την Ουάσιγκτον, κάθε πλευρά θέλει να καθορίσει τους όρους της συζήτησης. Το πλεονέκτημα της Άγκυρας είναι ότι το πρόγραμμα γεωτρήσεων της στην Ανατολική Μεσόγειο θα διαρκέσει, περίπου, μέχρι τις εθνικές εκλογές. Γνωρίζοντας ότι η αμερικανική πλευρά θα εξαντλήσει τις δυνατότητες να αποτρέψει μια κρίση με την Αθήνα, κάθε φορά που ο Ερντογάν θα επιλέγει τον τόπο της επόμενης γεώτρησης, θα διαπραγματεύεται, προσφέροντας να αποφύγει την ένταση ή απειλώντας να προκαλέσει μεγαλύτερη ένταση ανάλογα με το πόσο ικανοποιημένος είναι με την πρόοδος των διαβουλεύσεων. Να σημειωθεί ότι ο Τούρκος πρόεδρος αναφέρθηκε σε περιοχές που υπάγονται στη δικαιοδοσία της Τουρκίας με το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», για τις οποίες όταν θα κάνει γεωτρήσεις δεν θα ζητήσει την άδεια κανενός.
Ωστόσο, όσο κι αν πρόκειται για εκλογικό σάλο, η πίεση που του άσκησε η αντιπολίτευση για να επιβάλει το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», ειδικά στο σύνολό του, σε συνδυασμό με τα πάντα αρνητικά ευρήματα των δημοσκοπήσεων και τη μετατόπιση της οικονομίας από ένα ισχυρό κάρτα σε μπούμερανγκ, υποχρεώνουν τον Ερντογάν να αναζητήσει απτά αποτελέσματα από τις διερευνητικές γεωτρήσεις, είτε εντοπίζοντας αποθέματα είτε/και επιδεικνύοντας τη δύναμή του ως περιφερειακού ηγεμόνα, που καμία δύναμη δεν μπορεί να αγνοήσει. Αλλά πώς θα εξασφαλίσει τα F-16 από ένα εχθρικό Κογκρέσο αν δεν σεβαστεί την επιθυμία των Αμερικανών για αποκλιμάκωση, όταν χρειάζεται, αν όχι υποστήριξη, τουλάχιστον ανοχή ΗΠΑ-ΕΕ πριν και μετά τις τουρκικές εκλογές;
Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Υποθέσεων και αναπληρωτής καθηγητής στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος.