Είτε οι ΗΠΑ παίρνουν το μέρος της Ελλάδας είτε της Τουρκίας σε περίπτωση στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ των δύο χωρών, θα έχει τεράστιες συνέπειες στον τρόπο λειτουργίας της αμερικανικής κυβέρνησης και των διαφορετικών κλάδων της, υποστηρίζει ο Ryan Gingeras, καθηγητής στο Τμήμα Εθνικής Ασφάλειας. Υποθέσεις στη Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή στην Καλιφόρνια.
Ο Τζίντζερας λέει ότι η αυξημένη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στο βόρειο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποτροπή της Τουρκίας από κάθε μορφής επιθετική ενέργεια. Ωστόσο, οι εξελίξεις υπαγορεύονται επί του παρόντος από τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και «το πραγματικό ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό ο Ερντογάν είναι διατεθειμένος να προωθήσει» την ατζέντα του.
Μιλώντας στην Καθημερινή, ο συγγραφέας, ιστορικός και αναλυτής σκιαγραφεί τα πιθανά σενάρια μιας πιθανής σύγκρουσης, εξηγεί τι θα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ πριν και μετά από ένα τέτοιο περιστατικό, κάνει συγκρίσεις με προηγούμενες κρίσεις, περιγράφει πώς βλέπουν οι Τούρκοι την Ελλάδα και αναλύει τη δύσκολη στρατηγική επιλογές που θα πρέπει να κάνει η Ουάσιγκτον σε περίπτωση σοβαρής κρίσης.
Στο πρόσφατο άρθρο σας «Ένας έντιμος μεσίτης όχι πια: Οι ΗΠΑ μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας», θέτετε ορισμένες θεμελιώδεις προϋποθέσεις που, όπως υποστηρίζετε, μπορεί να ωθήσουν την Τουρκία σε πόλεμο με την Ελλάδα στο ορατό μέλλον. Πόσο δυνατό είναι αυτό το σενάριο;
Συντηρητικά θα έλεγα, δεν είναι αδύνατο. Δεν ξέρω πόσο δυνατό είναι. Η κρίση μέχρι αυτό το σημείο επικεντρωνόταν στη ρητορική και όχι στη δράση. Και ενώ η ρητορική έχει επιδεινωθεί, δεν έχουμε δει καμία πραγματική δράση. Ωστόσο, είναι πιθανό η Τουρκία να απαντήσει με τρόπο εχθρικό και ίσως να εμπλακεί σε κάποιου είδους συμπεριφορά στρατιωτικού τύπου. Η Τουρκία δεν χρειάζεται πολύ χρόνο ή προετοιμασία για να το κάνει, μπορεί να απαντήσει καταναγκαστικά με πολλούς τρόπους και μπορεί να το κάνει αρκετά γρήγορα. Έτσι, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μια πολύ, πολύ σοβαρή κρίση σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς καμία άμεση προειδοποίηση. Αυτό είναι ένα από τα πράγματα που καθιστά πολύ δύσκολο να πούμε πόσο πιθανή είναι κάποια σύγκρουση.
Είπατε ότι η Τουρκία μπορεί να ενεργήσει καταναγκαστικά με πολλούς τρόπους και αρκετά γρήγορα. Σε αυτό το αδιανόητο σενάριο, πώς θα μπορούσε να παίξει μια επίθεση; Πώς θα μπορούσε να μοιάζει;
Είμαι λίγο διστακτικός να κάνω εικασίες, αλλά οι Τούρκοι σχολιαστές και ο ίδιος ο Ερντογάν έχουν εγείρει διαφορετικά σενάρια. Σενάρια όπως ενδεχόμενος αποκλεισμός των νησιών με το τουρκικό ναυτικό. Ο Ερντογάν έθεσε το ενδεχόμενο χρήσης βαλλιστικών πυραύλων για να χτυπήσει το ελληνικό έδαφος. Εννοεί απαραίτητα να χτυπήσει την Αθήνα; Δεν γνωρίζω. Αλλά νομίζω ότι το γεγονός ότι έχει αναφερθεί επανειλημμένα στη χρήση βαλλιστικών πυραύλων, είναι μια σοβαρή πιθανότητα από την άποψη κάποιου είδους τιμωρητικής δράσης. Μια πραγματική στρατιωτική κατάληψη ενός κατοικημένου νησιού φαίνεται να είναι η μικρότερη πιθανότητα, καθώς αυτό θα απαιτούσε αρκετό ποσό πόρων και προετοιμασίας.
Τι μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ σήμερα για να αποτρέψουν αυτό που μόλις περιγράψατε; Πιστεύετε ότι η αυξημένη παρουσία των ΗΠΑ στην Ελλάδα μπορεί να συμβάλει σε αυτό; Είναι αυτή η στρατιωτική παρουσία δύναμη αποτροπής;
Δεν είναι ξεκάθαρο τι έχουν πει Αμερικανοί αξιωματούχοι στην Τουρκία ή στην Ελλάδα σχετικά με το πώς βλέπει η Ουάσιγκτον την κατάσταση. Αμερικανικό προσωπικό όχι μόνο επιχειρεί στην Ελλάδα αλλά προφανώς βρίσκεται και σε ελληνικό έδαφος. Έτσι, λόγω της αμερικανικής παρουσίας, οι ΗΠΑ έχουν μερίδιο στην ασφάλεια της Ελλάδας. Και θα πίστευε ή θα έλπιζε κανείς ότι, αυτό θα λειτουργούσε ως δυνητικός αποτρεπτικός παράγοντας, αλλά πραγματικά δεν το γνωρίζουμε. Ποιος είναι ο λογισμός του Ερντογάν, πώς βλέπει πραγματικά τις ΗΠΑ και τις πιθανές αντιδράσεις τους; Χρειαζόμαστε μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με το τι είναι πραγματικά διατεθειμένες να κάνουν οι ΗΠΑ σε περίπτωση κρίσης.
Πιστεύετε ότι, για παράδειγμα, περισσότερες ναυτικές ασκήσεις των ΗΠΑ στην περιοχή μας θα βοηθούσαν;
Πρέπει να τονίσω ότι αυτή είναι η άποψή μου και δεν αντιπροσωπεύει σκέψη εντός της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Τούτου λεχθέντος, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να διεξάγουν ασκήσεις ελευθερίας ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο. Αλλά εξετάζοντας αυτό το ζήτημα, πέρα από μια άμεση κρίση, οι ΗΠΑ θα πρέπει να προβλέψουν μακροπρόθεσμα μια προσέγγιση μηδενικού αθροίσματος από την Τουρκία. Η Άγκυρα βλέπει συγκεκριμένα ζητήματα στο Αιγαίο καθώς είτε η Ελλάδα κερδίζει είτε η Τουρκία. Δεν υπάρχει κανένα είδος μέσης λύσης. Εάν συμβαίνει αυτό, οι ΗΠΑ πρέπει να προβλέψουν ότι η παρουσία τους από μόνη της μπορεί να μην είναι αρκετή για να αποτρέψει μια σύγκρουση. Αλλά αν το χειρότερο φτάσει στο χειρότερο και στην πραγματικότητα υπάρχει κρίση, οι ΗΠΑ θα πρέπει να κάνουν περισσότερα από το να είναι απλώς παρούσες. Θα υποθέσω ότι υπάρχει κάποιος βαθμός εμπιστοσύνης ότι η παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή και το πιο σημαντικό στην Αλεξανδρούπολη θα βοηθούσε στην αποτροπή της Τουρκίας από κάθε είδους επιθετική ενέργεια.
Είπατε ότι σε περίπτωση πραγματικής κρίσης, οι ΗΠΑ πρέπει να κάνουν κάτι περισσότερο από το να είναι απλώς παρούσες. Τι ακριβώς? Φαίνεται ότι η Ουάσιγκτον θα αντιμετωπίσει κάποιες δύσκολες στρατηγικές επιλογές.
Δεν υπάρχουν απλά βραχυπρόθεσμα πράγματα που θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ σε περίπτωση πολέμου. Οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ και οι αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της ίδιας της κυβέρνησης των ΗΠΑ θα είναι τεράστιες. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, το διπλωματικό τους σώμα, ο στρατός τους και κάθε κλάδος της κυβέρνησης που ασχολείται με την εξωτερική πολιτική έχει ανατεθεί και κατευθύνεται να σκεφτούν την Τουρκία αποκλειστικά ως σύμμαχο. Η μετάβαση στο να σκεφτόμαστε έναν σύμμαχο ως πιθανό αντίπαλο ή δυνητικό ανταγωνιστή είναι ένας σοβαρός αναπροσανατολισμός εντός της ίδιας της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Θα έπρεπε να έρθει από την κορυφή προς τα κάτω, για να αρχίσει να σχεδιάζει και να ενεργεί με την ιδέα ότι η Τουρκία είναι ένας πιθανός ανταγωνιστής ή μαχητής. Έτσι, εάν ισχύει αυτό, θα απαιτούσε πολύ σοβαρή επανεξέταση της στρατηγικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, στην Ευρώπη, στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα. Θα απαιτούσε ίσως δράση, μια εξισορρόπηση των αμερικανικών δυνάμεων, μια σοβαρή επανεκτίμηση όσον αφορά τις σχέσεις των ΗΠΑ, διμερώς με διάφορα κράτη της Ευρώπης, αλλά και, κυρίως, εντός του ΝΑΤΟ.
Τι γίνεται με το σενάριο ότι η Ουάσιγκτον πιέζει την Ελλάδα να κάνει παραχωρήσεις;
Υπάρχουν βασικά δύο επιλογές που θα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ. Θα μπορούσε νοητά να αναγκάσει την Αθήνα είτε να κάνει παραχωρήσεις σε θέματα κυριαρχίας στο Αιγαίο είτε ίσως αλλού. Ή θα μπορούσε να επανεξετάσει τη Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας με την Ελλάδα. Αυτές οι επιλογές δεν είναι πιθανές, αλλά είναι δυνατές και θα έχουν πολύ σοβαρές συνέπειες. Θα αντανακλούσαν μάλλον άσχημα τις αμερικανοελληνικές σχέσεις και την ηγεσία της στην περιοχή. Αλλά ίσως το πιο σημαντικό, θα υπονόμευε την ηγεσία των ΗΠΑ όταν πρόκειται για την Ουκρανία, επειδή ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι βασικά για την κυριαρχία. Είτε λοιπόν οι ΗΠΑ ενεργήσουν είτε υπέρ είτε κατά της Ελλάδας, θα υπάρξουν πολύ, πολύ σοβαρές συνέπειες. Η κατάσταση υπαγορεύεται από τον Ερντογάν. Επομένως, μπορεί να μην έχει σημασία τι προσφέρουν, θέλουν ή είναι πρόθυμες να διαπραγματευτούν οι ΗΠΑ. Είναι τελικά τι θέλει ο Ερντογάν.
Τι θέλει ο Ερντογάν;
Θα μπορούσαμε να είμαστε σίγουροι για το τι θέλει γενικά. Δεν είναι ξεκάθαρο τι θέλει συγκεκριμένα. Νομίζω ότι αυτό που θέλει γενικά είναι να έρθει η Ελλάδα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να δώσει στην Τουρκία μείωση της ελληνικής κυριαρχίας σε σχέση με τη θαλάσσια κυριαρχία στο Αιγαίο και ίσως στη Μεσόγειο και την πλήρη απομάκρυνση κάθε είδους στρατιωτικού εξοπλισμού από τα νησιά. Το τι θέλει συγκεκριμένα, δεν είναι απολύτως σαφές. Δεν είναι απολύτως σαφές εάν κάποιος στην Άγκυρα βλέπει πραγματικά μια στρατιωτική απειλή στα νησιά και έχει κάτι πολύ συγκεκριμένο στο μυαλό του που θέλει να δει να αφαιρεθεί. Αυτό που υποδεικνύουν τα πρόσφατα γεγονότα είναι ένα ευρύτερο αποκορύφωμα της απογοήτευσης στην Άγκυρα, ότι έχει έρθει τώρα η ώρα: ότι ένας πλήρης πόλεμος μπορεί να μην είναι απαραίτητος –αυτό είναι κερδοσκοπικό– για να αναγκαστεί η Αθήνα να παραδεχτεί την ήττα, αλλά ότι αυξάνοντας την πίεση, η Αθήνα θα διπλώσει γιατί η Ελλάδα, στο μυαλό του Ερντογάν και των ανθρώπων που έχουν την εξουσία στην Άγκυρα, είναι πιο αδύναμη, είναι μικρότερη, είναι πιο φτωχή, είναι κατώτερο κράτος από την Τουρκία.
Στο παρελθόν, οι ΗΠΑ παρενέβησαν για να εκτονώσουν τις εντάσεις. Τώρα υποστηρίζετε ότι η Τουρκία δεν βλέπει τις ΗΠΑ ως έντιμο μεσίτη. Πόσο επικίνδυνο είναι αυτό;
Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για τις ΗΠΑ είναι η σταθερότητα και η αλληλεγγύη του ΝΑΤΟ. Έτσι, μπορεί να υπάρχει κάποιου είδους άποψη στην Άγκυρα ότι εάν χειροτερέψει χειρότερα και ξεκινήσει κάποιο είδος στρατιωτικής δράσης ειδικά από την Τουρκία, οι ΗΠΑ δεν θα ενεργήσουν πολύ βιαστικά και αυτό που θα κάνουν είναι να προσπαθήσουν με κάποιο τρόπο να αμβλύνουν την κατάσταση . Περισσότερο ή λιγότερο επικυρώνοντας τις ενέργειες της Τουρκίας, με τον ίδιο τρόπο που έκανε το 1974, δεδομένου ότι δεν έγινε προσπάθεια να εξαναγκαστεί η Τουρκία να αποσυρθεί από την Κύπρο. Δεν υπήρχε πραγματική μακροπρόθεσμη ποινή όταν επρόκειτο για τη δράση της Τουρκίας. Από την αρχή της απαγόρευσης των όπλων από το Κογκρέσο, το εμπάργκο δεν υποστηρίχθηκε από τη διοίκηση. Πιστεύω λοιπόν ότι υπάρχει κάποιος βαθμός εμπιστοσύνης στην Άγκυρα, που πηγάζει από το παρελθόν, που τους δίνει κάποιο βαθμό βεβαιότητας ότι αν συμβεί κάτι πραγματικά, η Τουρκία μπορεί να αναδειχθεί ακόμα στην κορυφή.
Πιστεύετε ότι η σημερινή κατάσταση έχει περισσότερες ομοιότητες με την περίοδο πριν από τα γεγονότα του 1964 ή με τα γεγονότα του 1974;
Μην ξεχνάτε τα γεγονότα του 1955. Είναι κάπως διαφορετικό γιατί τα γεγονότα του 1955, του 1964 και του 1974 βασίστηκαν όλα στην Κύπρο. Ακόμα κι αν πρόκειται να ρίξετε την κρίση του 1996, το πλαίσιο και η αφετηρία της κρίσης είναι πολύ διαφορετικά. Το ξεκίνημα αυτής της κρίσης δεν ήταν απαραίτητα μια μακρά εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης που οδήγησε σε αυτόν τον διαγωνισμό για αυτά τα νησιά, μάλλον συνέβη απότομα. Αυτή είναι ξεκάθαρα μια κρίση που έχει υποδαυλίσει ο Ερντογάν και είναι πολύ σαφές ότι η Τουρκία βρίσκεται σε τροχιά φυγής προς την προσπάθεια να εξαναγκάσει την Αθήνα να αποδεχθεί τις τουρκικές απαιτήσεις. Το πραγματικό ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό ο Ερντογάν είναι διατεθειμένος να προωθήσει αυτό το ζήτημα;